Wanneer is een voltooid deelwoord overbodig? Laatst las ik deze zin op een website van een politieke partij:
Het voorstel is nog altijd niet besproken geworden.
Taalkundig is dit correct, maar als je dit voorleest, klinkt de zin zo ouderwets als de stem van nieuwslezer Philip Bloemendal. De meeste mensen zouden het laatste voltooid deelwoord weglaten.
Het voorstel is nog altijd niet besproken.
Toch duiken voltooid deelwoorden nog steeds vaak op in zinnen waar ze eigenlijk overbodig zijn. Als je een vlotte tekst wil schrijven, helpt het om ze te beperken. Voltooid deelwoorden maken je zin namelijk langdradig. Je moet ze altijd vergezellen van een hulpwerkwoord, en zijn zelf ook uitgerekt door voorvoegsels als be- of ge- zoals in besloten of geworden.
Daarnaast verwijs je met een voltooid naar iets uit het verleden, iets dat al is afgelopen. Je haalt je lezer daarmee uit het ‘nu’. Het is alsof in een spannende film de camera even op zwart gaat en je het verhaal onderbreekt om iets te vertellen dat eerder is gebeurd.
Zelf ben ik daarom jaren geleden begonnen met een voltooid deelwoord-dieet. In de volgende drie situaties kun je ze vaak schrappen.
Voltooid deelwoorden – Beperk ze bij een tijdssprong
Toen ik net begon als freelance schrijver, drongen voltooid deelwoorden zich soms in groepjes aan me op. Vooral als ik in een artikel vanuit de verleden tijd nog verder terugging in de tijd. Bijvoorbeeld in een alinea als deze:
Jonas zat peinzend op een bankje. Hij dacht aan hoe ziek hij een maand eerder was geweest. Hij had met hoge koorts in bed gelegen, had geen hap door zijn keel gekregen, en geen dokter had hem kunnen helpen. Hij had koortsachtige dromen gehad, waarin hij steeds een monster had gezien dat hem had achtervolgd.
Op zich is deze tekst niet fout, maar de alinea (zo schrijf je trouwens een perfecte alinea) barst uit zijn voegen van de voltooid deelwoorden. Dat maakt zinnen langer en ingewikkelder. En belangrijker: je herhaalt daarmee als schrijver ook steeds dezelfde boodschap.
Je kunt een voltooid deelwoord hier zien als een terugverwijzing in de tijd. Wanneer je een tekst schrijft in de verleden tijd met zinnen als: Jonas zat op een bankje, dan is dat wat er ‘nu’ gebeurt voor de lezers. Ze zien Jonas op dat bankje zitten.
Als je vervolgens een gebeurtenis wil beschrijven die eerder heeft plaatsgevonden, moet je verder terug in de tijd. Dat doe je door een voltooid deelwoord te gebruiken.
Hij dacht aan hoe ziek hij een maand eerder was geweest.
Door het voltooid deelwoord ‘geweest’ in combinatie met de tijdsaanduiding ‘een maand eerder’ weet je dat Jonas niet op dit moment ziek is, maar dat de zin slaat op iets uit het verleden, iets dat al voorbij is.
Voltooid deelwoorden als terugverwijzing
In de volgende zinnen gebruik ik steeds opnieuw een voltooid deelwoord om de symptomen van zijn ziekte te beschrijven. Hij had met hoge koorts in bed gelegen, hij had koortsachtige dromen gehad. Met die voltooid deelwoorden zeg ik steeds opnieuw: dit gebeurde in het verleden, het is nu voorbij, oftewel voltooid.
Maar eigenlijk is dat niet nodig. Omdat ik in de tweede zin als heb aangegeven dat Jonas ziek ‘was geweest’, ligt het voor de hand dat alles wat ik daarna over dit onderwerp vertel ook in het verleden plaatsvond.
In de volgende zinnen had ik de voltooid deelwoorden achterwege kunnen laten. De alinea ziet er dan zo uit:
Jonas zat peinzend op een bankje. Hij dacht aan hoeziek hij een maand eerder was geweest. Hij lag met hoge koorts in zijn bed, kreeg geen hap door zijn keel en geen dokter kon helpen. ‘s Nachts had hij koortsachtige dromen gehad, waarin hij steeds een monster zag dat hem achtervolgde.
De alinea is nu niet meer zwanger van voltooid deelwoorden. De zinnen zijn korter en beter leesbaar. En elke lezer zal begrijpen dat Jonas geen hoge koorts had terwijl hij daar op het bankje zat.
Dit kun je toepassen in elke tekst. Als je een tijdssprong naar het verleden maakt, is één voltooid deelwoord meestal genoeg.
2 – Voltooid deelwoorden – Schrap ze in mededelingen
Zuinig zijn met voltooid deelwoorden loont niet alleen bij sprongen in de tijd. In ambtelijke teksten wordt de voltooid verleden tijd vaak gebruikt om gewichtig te doen over iets dat ‘is besloten, of bekendgemaakt’. Er ontstaat dan een zin met een aanloopje.
De barcommissie heeft besloten dat iedereen voortaan moet betalen voor het gebruik van de wc.
De rechtbank heeft geoordeeld dat Willem Holleeder schuldig is aan moord.
De voltooid deelwoorden maken deze zinnen wollig. Ze leggen de nadruk op het minst interessante deel van de mededeling: het beslissingsproces. Je schrijft eigenlijk: kijk eens wat hebben besloten, of kijk eens wat de rechtbank heeft geoordeeld.
Dit leidt de aandacht af van de hoofdboodschap. De belangrijkste vraag van de lezer is: wat is er besloten? Je kunt beter beginnen met de belangrijkste mededeling.
Iedereen moet voortaan betalen voor het gebruik van de wc. Dat heeft de barcommissie besloten.
Het voltooid deelwoord staat nu achteraan, en trekt minder de aandacht. Maar je kunt de voltooid verleden tijd zelfs helemaal schrappen, want het is niet zo belangrijk wanneer dit precies is besloten. Het gaat erom dat het nú geldt.
Iedereen moet voortaan betalen voor het gebruik van de wc. Dat schrijft de barcommissie voor.
Willem Holleeder is schuldig aan moord, zo oordeelt de rechtbank.
Kortom: een voltooid deelwoord is in zinnen waarin je iets aankondigt vaak overbodig.
3 – Voltooid deelwoorden – laat ze verdwijnen en maak passieve zinnen actief
Voltooid deelwoorden duiken ook vaak op in lijdende zinnen. In zo’n zin is het onderwerp niet actief maar passief, het ondergaat alleen iets. Neem zinnen als:
De beslissing werd na lang wikken en wegen genomen door de directeur.
Het huis werd geschilderd door een man met een grijze baard.
Deze passieve zinnen kun je beter omdraaien en actief maken. De directeur en de man met de grijze baard staan achterin de zin, een beetje in de schaduw. Als je deze personen het onderwerp van de zin maakt, wordt de zin actief en verdwijnt het voltooid deelwoord als sneeuw voor de zon.
De directeur nam de beslissing na lang wikken en wegen.
Een man met een grijze baard schilderde het huis.
Je gaat nu terug naar de basis van een zin. De zinnen worden korter en beter leesbaar door het verdwenen voltooid deelwoord. Je ziet de grijze man en de directeur opeens veel beter voor je – ze komen in actie.
Lees alle algemene schrijftips op Schrijfvis, of anders in ieder geval:
– Waarom je zuinig moet zijn met hulpwerkwoorden
– Waarom je bijvoeglijke naamwoorden soms beter kunt schrappen uit je tekst
– Deze 21 woorden kun je altijd schrappen
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
