Skip to main content

Waarom je bijvoeglijke naamwoorden soms beter kunt schrappen uit je tekst

By februari 13th, 2020Schrijftips algemeen

Gebruik geen bijvoeglijke naamwoorden als ze overbodig zijn. Dat is één van de eerste lessen voor mensen die aantrekkelijk willen schrijven.
Roald Dahl geeft deze tip bijvoorbeeld in een brief uit 1980, waarin hij één van zijn lezers advies geeft over aantrekkelijk schrijven en het gebruik van adjectieven (zo worden bijvoeglijk naamwoorden ook wel genoemd).

Beste Jay
Ik heb je verhaal gelezen. Ik vind het niet slecht, maar stop met het gebruik van te veel bijvoeglijke naamwoorden. Lees Hemingway, vooral zijn vroegere werk, leer hoe je kortere zinnen schrijft en blijf weg van al die adjectieven.

Het is beter om te schrijven: ‘Ze was een grote vrouw met een boezem‘ dan ‘Ze was een grote vrouw met een welgevormde, prominente boezem‘ of meer van dat soort onzin. De eerste zin zegt alles al.

Het gebruik van bijvoeglijke naamwoorden is verleidelijk. Waarom?

Met een bijvoeglijk naamwoord kun je extra informatie geven over een zelfstandig naamwoord. Je kunt een eigenschap van iets of iemand uitlichten. In een verhaal heb je het bijvoorbeeld over de blinde man, en in een zakelijke tekst over een kantoor met een prachtig uitzicht.

Je kunt je teksten aantrekkelijker maken met bijvoeglijke naamwoorden. Goed gekozen adjectieven schotelen je lezer een scherper beeld voor. En ze geven je zinnen meer betekenis.

De auto reed door een rood stoplicht.

De dronken man betaalde zijn patatje met een briefje van honderd, en zei: ‘laat de rest maar zitten’.

De witte duiven vlogen met ringen in hun snavels naar Johnny en Anita.  

In deze zinnen hebben de bijvoeglijke naamwoorden een duidelijke functie. Door het adjectief ‘rood’ weet je dat de bestuurder van de auto in de eerste zin op een bekeuring kan rekenen. Door het bijvoeglijk naamwoord ‘dronken’ kun je vreemde gedrag van de man in de tweede verklaren. En doordat je leest over ‘witte duiven’ weet je in zin 3 meteen dat je met een bruiloft te maken heeft.

Het gevaar van bijvoeglijke naamwoorden

Maar bijvoeglijk naamwoorden voegen niet altijd iets toe aan de betekenis van een zin. Als je te veel of te zwakke bijvoeglijke naamwoorden gebruikt maken ze je teksten juist minder sterk.

De lange, blond, gezette basketballer dunkte de bal in de basket.

De door veel mensen aanbeden actrice nam in haar welverdiende vakantie een frisse duik in een bijzonder afgelegen meertje.   

Deze dynamische werkplek zorgt ervoor dat onze proactieve werknemers onze klanten zeer goed van dienst kunnen zijn.

Er zijn 5 situaties waarin je snel geneigd bent om overbodige bijvoeglijk naamwoorden te gebruiken.

Aantrekkelijk schrijven tip 1 – Zet bijvoeglijke naamwoorden niet achter elkaar

Zet alleen bij hoge uitzondering meerdere bijvoeglijke naamwoorden achter elkaar. Als je je er te veel gebruikt, is het alsof je zo veel kruiden toevoegt aan je maaltijd dat de smaak juist vlakker wordt. Door het ene ingrediënt proef je het andere minder goed.

Neem de zin over de lange blonde, gezette basketballer.

Maak een keuze. Welk bijvoeglijk naamwoord is het belangrijkste? Als je er twee of drie gebruik, zal geen enkel adjectief blijven hangen bij je lezer.

De gezette basketballer dunkt de bal in de basket.

Dit beeld is simpeler, en dus sterker.

Natuurlijk zijn er soms zinnen waarin bijvoeglijk naamwoorden elkaar wel kunnen versterken. Uit het verhaal De Verhalenmachine van Roald Dahl komt deze zin:

De tweede schrijver op de lijst viel Knipe aan met een zwaar metalen presse-papier.

Misschien was ‘metalen’ genoeg geweest, maar door de toevoeging ‘zwaar’ zie je bijna voor je hoe de schrijver het voorwerp met een klap op het hoofd van de hoofdpersoon Knipe laat neerdalen.

Aantrekkelijk schrijven tip 2 – Maak van je bijvoeglijk naamwoord geen uitgerekt zinsdeel

Als bijvoeglijke naamwoorden samen een compleet zinsdeel vormen, leidt dat vaak tot verwarring. Neem de zin over de ‘door veel mensen aanbeden actrice’. Het bijvoeglijke zinsdeel leidt af van de hoofdzin, waarin de actrice juist op een afgelegen plek (dus zonder) mensen een duik neemt.  

Bijvoeglijke zinsdelen kunnen ook leiden tot tangconstructies, oftewel zinnen die verwarrend zijn omdat de hoofdzin wordt onderbroken door een bijzin.

In de Biesbosch komt nu eindelijk weer de om zijn bijzondere geurstof, zachte pels en milieuvriendelijke activiteiten zeer gewilde bever voor. 

(Voorbeeld uit Schrijfwijzer)

Aantrekkelijk schrijven tip 3 – Gebruik geen clichés als bijvoeglijk naamwoord

Als je clichématige bijvoeglijke naamwoorden gebruikt, voegen ze weinig toe aan het beeld dat je je lezer toevoegt. Kijk nog eens naar frisse duik,  welverdiende vakantie in de zin over de actrice.

De woorden ‘frisse’ en ‘welverdiende’ zijn clichés. Ze komen bijna automatisch in je hoofd op bij ‘duik’ en vakantie. Maar wat voegen deze bijvoeglijk naamwoorden toe?

Als je in een meertje duikt is het water meestal fris, en een vakantie is meestal verdiend.

Nog minder aantrekkelijk zijn clichématige bijvoeglijke naamwoorden die meerdere betekenissen kunnen hebben (ook wel smurfwoorden genoemd). Bedrijven zoeken bijvoorbeeld vaak naar ‘proactieve werknemers’, en ze beloven een ‘dynamische werkomgeving’. De betekenis van deze woorden is op zijn minst vaag te noemen, je schetst er geen helder beeld mee voor je lezer.

Kortom: vermijd clichés en bedenk bij elk bijvoeglijk naamwoord: wat wil ik de lezer hiermee duidelijk maken?

Aantrekkelijk schrijven tip 4 – Wees zuinig met superlatieven als bijvoeglijk naamwoord

Bijna elke dag fiets ik langs een kinderdagverblijf met de volgende slogan op de muur: opgroeien is een bijzonder avontuur.

Je kunt je afvragen waarom het bijvoeglijk naamwoord bijzonder is toegevoegd. Een avontuur is altijd bijzonder, anders is het geen avontuur.

Maar eerlijk is eerlijk: ik maak me zelf ook vaak schuldig aan het gebruik van superlatieven als zelfstandig naamwoord. Een collega wees me er pas op dat het bijvoeglijk naamwoord steeds opnieuw opduikt in mijn blogs, bijvoorbeeld als ik boeken bespreek of schrijvers aanprijs.

Natuurlijk is het niet erg om af en toe bijvoeglijke naamwoorden als ‘geweldig’, ‘bijzonder’, of ‘fantastisch’ te gebruiken, zo lang je maar beseft dat je met superlatieven niet duidelijk maakt waarom datgene wat je aanprijst zo goed is.

Dit was een ideale vakantie.
Het eten smaakte fantastisch.
Dit geweldige boek moet je echt lezen.

Deze bijvoeglijke naamwoorden zeggen meer:

Dit was een rustgevende vakantie.
Het eten was perfect gekruid.
Dit spannende boek moet je echt lezen.

Aantrekkelijk schrijven tip 5 – Vermijd woorden als ‘heel’ en ‘erg’

Gebruik geen bijwoorden om bijvoeglijke naamwoorden meer lading te geven. Woorden zoals ‘heel’, ‘erg’, ‘zeer’ en ‘bijzonder’ kun je eigenlijk altijd schrappen. Ze maken je zinnen nodeloos lang, en ze voegen weinig toe.

De bijzonder grote beer danste in het circus.
De zeer vriendelijke clown gaf de jongen een ballon.
Dat was een hele lange strandwandeling.

Een goed gekozen bijvoeglijk naamwoord zegt in zijn eentje genoeg. Wil je persé benadrukken dat de beer echt héééel groot was? Kies dan een beter adjectief.

De reusachtige beer danste in het circus

Bijvoeglijke naamwoorden schrappen, het blijft lastig

Overigens zondigen zelfs de beste schrijvers soms met bijvoeglijke naamwoorden. De verleiding is nu eenmaal groot om in detail te treden, of een beschrijving flink aan te zetten.

In dit fragment uit De Verhalenmachine van Roald Dahl zie je dat ook hij overbodige bijvoeglijke naamwoorden gebruikt.

Maak Dahl hier dan een fout? Nee, want de beste schrijvers breken soms hun eigen, bijzondere, om vele redenen zeer belangrijke geachte regels. 😉

* Meer tips over het gebruik van bijvoeglijke naamwoorden vind je in het schrijfhandboek van Jan Renkema, Schrijfwijzer.

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Dennis Rijnvis

Dennis Rijnvis, journalist voor onder meer De Volkskrant, Quest, Nu.nl en Psychologie Magazine. Maar ook schrijver van de thriller Savelsbos, uitgegeven door Cargo/De Bezige Bij. Op dit blog deel ik mijn inzichten en ervaringen op het gebied van schrijven.

3 Comments

  • Peter Castrop schreef:

    Beste Dennis,

    Ik lees jouw blog sinds kort, en met veel plezier. Mijn oog viel op jouw tekst onder nummer 5, over bijvoeglijke naamwoorden als ‘heel’ en ‘erg’. Ik dacht altijd dat dit bijwoorden zijn, nu ze iets zeggen over het bijvoeglijk naamwoord. Ze zeggen niets over het zelfstandig naamwoord. Overigens wordt met name het bijwoord heel vaak verkeerd gebruikt. Ook in jouw voorbeeld ‘Dat was een hele lange strandwandeling’. Het woord ‘hele’ is hier onbedoeld wel een bijvoeglijk naamwoord, waarmee gezegd wordt dat het een hele (dus niet halve of kapotte) strandwandeling is. Hier had dus het bijwoord ‘heel’ moeten staan. Een heel lange strandwandeling is een wandeling die wel erg lang is. Heel zegt dan iets over lang, en is dan een bijwoord. Philip Freriks is de enige nieuwslezer die dit consequent goed doet. Hij sluit het nieuws altijd af met ‘Ik wens u een heel fijne avond’.

  • Eric Roos schreef:

    1/ Sta me toe enig commentaar te geven over het volgende stukje dat ik van jou kon lezen.

    “(…). Aantrekkelijk schrijven tip 1 – Zet bijvoeglijke naamwoorden niet achter elkaar

    Zet alleen bij hoge uitzondering meerdere bijvoeglijke naamwoorden achter elkaar. Als je je er te veel gebruikt, is het alsof je zo veel kruiden toevoegt aan je maaltijd dat de smaak juist vlakker wordt. Door het ene ingrediënt proef je het andere minder goed.

    Neem de zin over de lange blonde, gezette basketballer.

    Maak een keuze. Welk bijvoeglijk naamwoord is het belangrijkste? Als je er twee of drie gebruik, zal geen enkel adjectief blijven hangen bij je lezer (…).”

    2/ “(…). Als je je er te veel gebruikt (…).”

    In deze zinsnede is het onjuist twee maal het woord “je” te gebruiken.

    3/ “(…) is het alsof je zo veel kruiden toevoegt (…).”

    In deze zinsnede is het onjuist de woordcombinatie “zo veel” in plaats van “zoveel”.

    3/ “(…). Als je er twee of drie gebruik (…).”

    In deze zin is het onjuist “gebruik” als persoonsvorm te hanteren.

Leave a Reply