Wat is de kortste zin die je kunt formuleren in het Nederlands? Het antwoord vind je onderaan dit artikel. Maar je leest ook over lustopwekkende raketten en je krijgt een doodsimpel recept voor een betere zinsopbouw van Stephen King.

Ik was lange tijd niet zo bezig met zinsopbouw. Mijn zinnen leden aan het begin van mijn schrijfcarriere aan een kwaal die je vaak ziet in de verhalen van beginnende schrijvers: informatie-obesitas. Ik was vooral gefocust op de inhoud. Mijn artikelen – voor Quest of KIJK – waren doorspekt met interessante en grappige weetjes. Vervolgens propte ik die informatie in zinnen, soms zonder goed na te denken over zinsopbouw.

Zinsopbouw controleren

Totdat ik onderstaand mailtje kreeg van een eindredacteur van Quest. Ik had net een verhaal ingeleverd over de historie van afrodisiaca, oftewel lustopwekkende planten en medicijnen. De eindredacteur schreef:

Bedankt voor het artikel. Het is leuk geworden, maar ik heb een paar vragen en opmerkingen. Het belangrijkste punt is: te lange en soms verwarrende zinnen.

Hier het begin van het artikel:

‘De liefdesbom’, zo luidde de omschrijving van een revolutionair wapen dat het Pentagon in 1994 overwoog te ontwikkelen. Speciale raketten met een nog nader te bepalen afrodisiacum dat zou worden gemaakt van planten, moesten vijandige soldaten afleiden van hun gevechtstaken  door ze seksueel te prikkelen.

(ja, het Pentagon was echt van plan ze te ontwikkelen)

Verwarrende zinsopbouw

Door de lengte en ingewikkelde zinsopbouw is de laatste zin voor de gemiddelde lezer lastig te begrijpen. Ik zou de zin over de liefdesraketten nu nooit meer op deze manier formuleren.

De verwarring ontstaat onder meer door de plek van het onderwerp (raketten) en het gezegde (moesten afleiden). Ze staan te ver uit elkaar.

Speciale raketten met een nog nader te bepalen afrodisiacum dat zou worden gemaakt van planten, moesten vijandige soldaten afleiden van hun gevechtstaken door ze seksueel prikkelen

Daarnaast staan er allerlei overbodige bijwoorden en bijzinnen in de zin.

Speciale raketten met een nog nader te bepalen afrodisiacum dat zou worden gemaakt van planten, moesten vijandige soldaten afleiden van hun gevechtstaken door ze seksueel te prikkelen.

Valkuil bij zinsopbouw

Ik ben niet de enige die soms in de valkuil van een verwarrende zinsopbouw trapt. Veel mensen vergeten bij het formuleren van zinnen eerst terug te gaan naar de basis voordat ze allerlei bijvoeglijk naamwoorden, bijwoorden, bepalingen en bijzinnen toevoegen.

In mijn cursus Pakkend schrijven leer je op je eigen tempo hoe je zinnen korter en krachtiger maakt. In dit artikel geef ik alvast een voorproefje. Hoe ga je terug naar de basis van een zin?

Door je te focussen op twee meest basale bouwstenen van zinnen: het onderwerp en het bijbehorende gezegde. Stephen King beschrijft dat helder en inspirerend in zijn  boek Over leven en schrijven.

Neem een willekeurig zelfstandig naamwoord (het onderwerp, red.), combineer het met een werkwoord (het gezegde, red.) en je hebt een zin. Dat gaat altijd op.

Rotsen exploderen.

Jane zendt.

Bergen drijven.

Dat zijn volmaakte zinnen. Veel van zulke gedachten zijn niet rationeel, maar zelfs de vreemdste zinnen (Pruimen vergoddelijken), bezitten een poëtische lading die mooi is.

Bouwstenen van mooie zinnen

Dit klinkt als gesneden koek, iets wat je op de basisschool leerde. Maar gek genoeg heeft dit doodsimpele recept van Stephen King mij veel bewuster gemaakt van de wat de basis van mijn zinnen is.

Alles begint met je onderwerp en je gezegde – eigenlijk moeten die twee zinsdelen al een begrijpelijk geheel vormen, een mini-zin. Alles wat je daarnaast nog nodig denkt te hebben om je boodschap te verduidelijken is ballast.

Natuurlijk kun je niet elke zin terugbrengen tot twee woorden. Maar juist bij het schrijven van complexe zinnen helpt het om toch eerst terug te gaan naar de twee basale bouwstenen. Je ziet dan welke extra zinsdelen broodnodig zijn en welke je ook zou kunnen schrappen. Op die manier kun je veel onduidelijkheid voorkomen.

Als ik in mijn eigen zin terug zou gaan naar de basis, kom ik op

Raketten moesten afleiden

Die zin is voor mijn verhaal niet volledig genoeg. Je wilt als lezer in ieder geval weten wie de raketten moesten afleiden en hoe (met welk middel).

Raketten met lustopwekkende planten moesten vijandige soldaten afleiden

De rest van de informatie had ik ook in andere zinnen kunnen stoppen. Dit werd mijn uiteindelijke tekst.

Raketten met lustopwekkende middelen moesten vijandige soldaten afleiden. Het gewenste resultaat: de militairen zouden zich hitsig in elkaars armen storten en hun gevechtstaken vergeten.

Hieronder zet ik in 7 stappen uiteen hoe je met het recept van King de zinsopbouw van elk stuk aantrekkelijker kunt maken.

In 7 stappen naar mooie zinnen

1. Focus je bij het schrijven eerst op de twee basale bouwstenen van zinnen (onderwerp en persoonsvorm). Je gaat dan automatisch beter nadenken over de basis van je boodschap: wat wil je nu eigenlijk vertellen? En wat staat er nu eigenlijk in de zin?
2. Wees je bewust van de plek waarop je het onderwerp en persoonsvorm neerzet. Heb je ze niet te ver uit elkaar geplaatst? Wat staat er allemaal tussen? Is de zin nog begrijpelijk
3. Let op dat je niet te veel onnodige hulpwerkwoorden gebruikt (voorbeeldje: De man kon worden gearresteerd bij zijn huis. Beter: De politie arresteerde de man bij zijn huis). Lees ook: deze zinnen zuigen al het leven uit je teksten.
4. Kijk of er geen onnodige bijzaken om de twee basale bouwstenen van je zin heen staan. Kun je bijwoorden of bijvoeglijk naamwoorden schrappen om je boodschap helderder te maken?
5. Vermijd bijzinnen die de hoofdzin onderbreken. Er ontstaat dan een tangconstructie – hier kun je meer over deze zinnen lezen. (Neem mijn voorbeeldzin: Speciale raketten met een nog nader te bepalen afrodisiacum dat zou worden gemaakt van planten, moesten vijandige soldaten afleiden van hun gevechtstaken  door ze seksueel te prikkelen.  Hier zou je de bijzin ‘dat zou worden gemaakt van planten‘  helemaal kunnen schrappen.
6. Wees je bewust van de kracht van korte zinnen. Zelf gebruik ik ze vaak in het begin van mijn verhalen. Op dit punt moet je de lezer nog verleiden om verder te lezen. Dat gaat beter met de helderheid, laagdrempeligheid en poëtische kracht van korte zinnen. Maar ze kunnen ook helpen om een ingewikkeld betoog, of complexe uitleg te verhelderen.
7. Zorg in ieder geval voor een goede afwisseling van korte en lange zinnen. Daardoor verbetert het ritme van je verhaal. De lezer kan af en toe even op adem komen. Maar het is ook voor jezelf prettig om af en toe met een korte, heldere zin terug naar de basis van je boodschap of verhaal te gaan.

Kortste zin

Of zoals King schrijft:

Eenvoudige zinnen vormen een pad dat je kunt volgen als je bang bent in de wirwar van retoriek te verdwalen – al die beperkende en niet-beperkende bijzinnen, die bepalende zinsdelen, apposities en samengestelde zinnen. Als je in paniek dreigt te raken (…), herinner jezelf eraan dat:

Rotsen exploderen.

Jane zendt.

Bergen drijven.

Pruimen vergoddelijken.

Oh ja, en de kortst mogelijke zin in het Nederlands is:

U at.

Wil je korter, bondiger en krachtiger leren schrijven? Dan zijn er veel meer schrijftechnieken die je kunnen helpen. Volg mijn cursus Pakkend schrijven om je teksten snel en gericht beter te maken op meerdere fronten.

Volg de cursus Pakkend schrijven!

* Over leven en schrijven van Stephen King staat vol met praktische schrijftips die je meteen kunt toepassen. Geen enkel ander schrijfboek raadpleeg ik zo vaak. Bestel het het boek hier. 

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Lees ook:

• Dit is de moeder aller schrijftips – en jij maakt je er te makkelijk van af
• Dit zijn de 22 beste boeken over schrijven
• Korte verhalen schrijven? Deze 9 tips van topauteurs bieden je houvast
• Dit zijn de 7 eigenschappen van pakkende eerste zinnen
• Stappenplan boek schrijven – hoe ik debuteerde met een thriller en mijn tweede boek nooit afkreeg
• Hoeveel woorden heeft een boek?
• Roman schrijven? Deze prijswinnende auteur helpt je over het dode punt met negen schrijfoefeningen