Een pleidooi voor de dubbele punt: dwing jezelf je tekst aan te kleden

De dubbele punt is mijn favoriete breekijzer bij het schrijven. Met geen enkel ander leesteken kun je jezelf zo goed aanmoedigen om je lezer mee te nemen in je verhaal. 

Je kunt schrijven: 

De hal van het oude huis stond vol met planten. 

Maar met een dubbele punt dwing je jezelf om concrete voorbeelden te geven. 

De hal van het oude huis stond vol met planten: twee geraniums, een vingerplant en drie palmbomen in stenen potten.  

De dubbele punt is de theater-ingang je tekst. Na dit leesteken kun je woorden, beelden, uitspraken en ingevingen introduceren waarmee je de informatie in voorgaande zin illustreert. Je tuigt als het ware een podium op: met rekwisieten, sprekende personages en puntige ontknopingen. 

Je snapt het al: ik hou van de dubbele punt. Sterker nog: ik moedig iedere schrijver aan om dit leesteken regelmatig te gebruiken. In dit artikel vertel ik je waarom, en geef ik antwoord op de prangende vraag: wanneer gebruik je een hoofdletter na een dubbele punt. Maar eerst: de drie functies van dit leesteken. 

Wanneer gebruik je een dubbele punt? 

1 – Bij een opsomming 

Meestal geef je met dit leesteken het startschot voor een opsomming. En daarmee bezorg je je verhaal een decor. Je plaatst mensen, dingen of gedachten in de schijnwerpers. 

Ik was zenuwachtig en dacht tijdens het sollicitatiegesprek aan allerlei dingen waar ik niet aan wilde denken: het zweet in mijn oksels, mijn knellende spijkerbroek en mijn trillende handen. 

Vooral bij beschrijvingen van een omgeving komt een opsomming goed van pas. Onderstaande zin is afkomstig van de eerste pagina van mijn favoriete roman, Het puttertje van Donna Tartt.  

Ik zat al meer dan een week opgesloten in mijn hotel, bang om iemand te bellen of naar buiten te gaan, en mijn hart kromp ineen bij de onschuldigste geluiden: de liftbel, een rammelend serveerwagentje, zelfs de kerkklokken die het uur sloegen, de Westertoren, de Krijtberg; de galm had een duistere klank, alsof hij naderend onheil afkondigde. 

2 – Bij een citaat of gedachte

Met de dubbele punt luid je ook een citaat of gedachte in. Daarmee duw je als het ware een sprekend of denkend personage het podium van je tekst op. 

Je kunt schrijven:

De man reageerde woedend op het rode stoplicht. 

Met dubbele punt en een citaat gaat het beeld meer leven. 

De man reageerde woedend op het rode stoplicht: ‘Ik heb geen tijd om te wachten, rotding!’

Soms kan zo’n citaat of gedachte ook weer deel zijn van een opsomming. Kijk maar naar deze zin uit de roman Billy Summers van Stephen King.

Hij herinnert zich de geur van verbrande suiker en ziet de rook uit de oven kringen en de plek aan de zijkant van de oven, waar een stuk email vanaf is gesprongen en bloemen in het theekopje op de tafel en een jongetje dat buiten roept: ‘Tikkie, jij bent ‘m!’ 

3 – Als je een ‘punt’ wil maken

Je kunt de dubbele punt ook gebruiken om ‘een punt te maken’ in je tekst. Als je er een conclusie, uitleg of toelichting aankomt, kun je dat aankondigen met dit leesteken. Het is alsof je als schrijver zelf even op een podium klimt. 

De voetstappen in de gang kunnen maar één ding betekenen: moeder is thuis. 

De volgende regel moet strikt worden nageleefd: niemand praat door de directeur heen. 

Maar je kunt ook in één zin een dubbele punt gebruiken voor een citaat én voor een aankondiging van een conclusie. Kijk maar naar deze zin uit Utopia Avenue van David Mitchell, een boek wat ik met veel plezier las.

Ze zaten elkaar hapjes gebak te voeren en ik dacht dat jullie het waren, dus ik liep naar ze toe en zei: “Moet je die tortelduifjes nou eens zien!”, en toen zag ik het pas: het is Elf helemaal niet. 

Hoe vaak kun je een dubbele punt gebruiken?

Zelf ben ik niet zuinig met dubbele punten. Ik vind het belangrijk mijn teksten te voorzien van decor, sprekende personages en puntige conclusies. Dat maakt een verhaal levendig. 

Kun je ook te veel dubbele punten gebruiken? Misschien wel, maar niet zo snel. Als je in drie zinnen achter elkaar een dubbele punt gebruikt, zal dat de lezer misschien gaan vervelen. Maar als je bijvoorbeeld om de alinea een dubbele punt gebruikt, kom je daar gemakkelijk mee weg. 

Een ding is soms onduidelijk bij het gebruik van dit leesteken.

Komt er na een dubbele punt een hoofdletter? 

Het antwoord is nee, behalve in de volgende gevallen:

• Als er een citaat volgt. (John roept: ‘Ik ga naar huis!’) 
• Als er een woord volgt dat je altijd met hoofdletter schrijft (Het mooiste land ter wereld: Frankrijk!)
• Als er een opsomming volgt die uit meerdere hele zinnen bestaat. (Mijn ochtendritueel: Ik sta op. Ik maak koffie. Ik eet muesli. Ik gooi een emmer koud water over mijn hoofd.)
  

Lees ook:
– Dit leesteken is lastig: de puntkomma
– Wanneer gebruik je eigenlijk een komma?
– Dit zijn de belangrijkste ‘regels’ omtrent aanhalingstekens
– Hoe je met het gedachtestreepje je tekst meer diepgang geeft

Wil je meer concrete schrijftechnieken leren om kort, krachtig en aantrekkelijk te schrijven? Volg dan mijn cursus Pakkend schrijven. Binnen twee uur heb je de basis van aantrekkelijk schrijven onder de knie. Je kunt de cursus nu meteen volgen!

Volg de cursus Pakkend schrijven!

Wil je meer duidelijkheid over leestekens? Schaf dan de Snelspelwijzer van Onze Taal aan. Dit boekje ligt eigenlijk altijd op mijn bureau.

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast