Pas schreef ik voor een nog te verschijnen artikel een anekdote over een persoonlijke blunder. Maar er zat een schoonheidsfoutje in mijn storytelling-methode. Ik was de wet van Tsjechov vergeten.
De cursus Bloggen voor meer klanten was een halfuur onderweg. Twaalf mensen keken me van achter hun laptop geïnteresseerd aan. Ik vertelde een verhaal over de structuur van een goede blogpost. Alles leek op rolletjes te lopen. Totdat ik het verschil besprak tussen een blog voor niche-publiek en een breed publiek. Bij het woord ‘breed’ maakte ik een wijds gebaar met mijn armen. Niet zo slim. Mijn rechterhand stootte een glas water om dat naast mijn laptop stond. Klets. Het water gutste over drie maanden oude macbook pro. Binnen een paar seconden viel het beeld weg.
Op zich is er niets mis met de tekst. Maar ik had de gebeurtenissen die leiden tot de blunder wel beter kunnen opbouwen. Ik hield me niet aan wat ik zelf graag de omgekeerde wet van Tsjechov noem.
De wet van Tsjechov ontleent zijn naam aan de Russische schrijver Anton Tsjechov die eind negentiende eeuw beroemd werd met talloze toneelstukken en verhalen. Bij het schrijven hanteerde hij naar eigen zeggen de regel dat elk detail in een verhaal een functie moet hebben.
De wet van Tsjechov
Een korte definitie van de wet van Tsjechov:
Als je als als schrijver bijzondere personages of voorwerpen introduceert, dan moeten die later in je verhaal nog een rol gaan spelen. Als dat niet het geval is, moet je het personage of het voorwerp schrappen.
Zelf verwoordde Anton Tsjechov zijn wet op de volgende manier:
‘Schrap alles dat niet relevant is voor je verhaal. Als je in het eerste hoofdstuk vertelt dat er een geladen geweer aan de muur hangt, dan moet dat geweer in het tweede of derde hoofdstuk afgaan. Als er niet mee wordt gevuurd, dan zou het daar niet moeten hangen.’
Maar omgekeerd geldt de wet van Tsjechov ook: het is gek als je hoofdpersoon vlak voordat hij een moord pleegt opeens een geweer van de muur grist, terwijl je als lezer helemaal niet weet dat daar een geweer hangt. Een verhaal wordt steker als je onverwachte gebeurtenissen in je verhaal met subtiele details aankondigt, zodat de ontknoping niet zomaar uit de lucht komt vallen.
Een geloofwaardige storytelling-methode
De wet van Tsjechov geldt niet alleen voor toneelstukken, maar ook voor fictieverhalen of korte anekdotes in teksten. Je verhaal krijgt krijgt meer overtuigingskracht als je lezer achteraf denkt: dit had ik kunnen zien aankomen.
Die finesse ontbrak in mijn anekdote over het gevallen glas water. De blunder komt uit het niets. De lezer weet in eerste instantie niet dat er een glas water op de tafel staat. Daarom besloot ik de anekdote te herschrijven.
Ik pakte een glas water van mijn bureau en nam een slok. Twaalf mensen keken me van achter hun laptop geïnteresseerd aan terwijl ik een verhaal begon over de structuur van een goede blogpost. Mijn workshop bloggen was ongeveer een uur onderweg en alles leek op rolletjes te lopen. Totdat ik het verschil besprak tussen een blog voor niche-publiek en een breed publiek. Bij het woord ‘breed’ maakte ik een wijds gebaar met mijn armen. Niet zo slim. Mijn rechterhand stootte tegen het glas water op het bureau. Klets. Het water gutste over drie maanden oude Macbook pro. Binnen een paar seconden viel het beeld weg.
Voel je het verschil? Alleen de eerste zin is anders. Toch wordt de opbouw van de anekdote beter. Wanneer lezers de ontknoping tot zich nemen, herinneren ze zich het glas water uit de eerste zin weer. Ze hebben al over de oorzaak van de blunder al gelezen, maar hebben het glas water over het hoofd gezien, net als ik. Daardoor zullen ze zich meer met de blunder identificeren en denken: dit had mij ook kunnen overkomen. De anekdote is geloofwaardiger geworden door de inbreng van Anton Tsjechov.
Tsjechov in een zakelijke tekst?
De omgekeerde wet van Tsjechov komt vooral van pas in verhalen en anekdotes. Maar het principe van deze schijfregel kan je ook helpen een zakelijke tekst geloofwaardiger te maken, bijvoorbeeld als je over oorzaak en gevolg correspondeert.
Stel je schrijft een passage over tegenvallende verkoopcijfers in een e-mail. Hieronder lees je twee versies.
De verkoopcijfers vallen tegen deze periode. Dat komt waarschijnlijk omdat ons complete salesteam op vakantie was vorige maand. We gaan vakanties voortaan meer gespreid plannen.
Vorige maand was ons complete salesteam op vakantie. Deze maand vallen de verkoopcijfers nogal tegen. We gaan vakantie voortaan meer gespreid plannen.
Geen van bovenstaande zinnen is fout of goed. Maar in de eerste zin krijg je als lezer een conclusie min of meer door je strot geduwd, de aangehaalde oorzaak komt uit de lucht vallen.
In de tweede zin laat je de lezer zelf het verband leggen tussen vakanties en verkoopcijfers, omdat je eerst de natuurlijke volgorde benoemt zoals Tsjechov voorschrijft. De lezer krijgt daardoor iets minder het gevoel dat de vakanties er later met de haren zijn bijgesleept door de afzender. Je verhaal krijgt een natuurlijker verloop.
Natuurlijk is de omgekeerde wet van Tsjechov geen wet van Meden en Perzen. Soms is het beter een om in een tekst zelf een conclusie te trekken. Bijvoorbeeld als je die goed kunt onderbouwen.
De verkoopcijfers vallen tegen deze periode. Dat komt waarschijnlijk omdat ons complete salesteam op vakantie was vorige maand. We hebben ontdekt dat we in de vakantieperiode minder hebben geadverteerd of Facebook dan we hadden afgesproken. We gaan vakanties daarom meer gespreid plannen.
Schijt aan Tsjechov
Ook als je aan een verhaal of anekdote werkt, is de wet van Tsjechov niet heilig. Wanneer je beschrijft dat je hoofdpersoon zit te eten op een houten stoel in de huiskamer, hoeft dat niet meteen te betekenen dat hij houthakker is, of dat hij die stoel later gaat gebruiken om iemand de hersenen in te slaan. Alledaagse details in een verhaal kunnen best zonder gevolgen blijven. Soms moet je schijt hebben aan Tsjechov.
Het is een ander verhaal als je met een ongewoon detail sterk de aandacht van je lezer trekt. Zit je hoofdpersoon zit te eten op een stoel waarop een drakenkop is gemonteerd, dan verwacht je lezer wel dat je daar nog op terugkomt (als je dat niet doet, schrijf je een rode haring, dat is ook een slimme schrijftechniek). Misschien blijkt hij later een fantasy-fan te zijn, of misschien schrijf je sciencefiction en houdt hij in de kelder een draak waarmee hij iemand gaat vermoorden.
Ook de plek van een detail is belangrijk. Wanneer je hoofdpersoon in de eerste regel van een verhaal een glas water drinkt, schep je verwachtingen. Het is dan logisch dat daar later iets mee gaat gebeuren. Al kan hij natuurlijk ook gewoon een droge keel blijken te hebben. Niet iedereen is zo klunzig als ik.
Lees hier al mijn tips over storytelling
Heb je weinig tijd? Lees dan in ieder geval:
- Dit is de basis van storytelling in 2 stappen (vaak wordt er veel te ingewikkeld over gedaan)
- Deze storytelling-techniek van Aristoteles werkt nog steeds geweldig
- Dit zijn de 22 beste boeken over schrijven
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast