Skip to main content

Het spreekwoord ‘de kat uit de boom kijken’ achtervolgt me – maar waar komt het vandaan?

By 20 juli 2022augustus 5th, 2022Taal en spelling

De uitdrukking ‘de kat uit de boom kijken’ is in mijn leven vaak gebruik om mij te beschrijven. Vroeger vooral door mijn vader, later door vrienden. 

Blijkbaar ben ik de personificatie van het spreekwoord. En inderdaad, als er een feestje is, ben ik niet de eerste die op de dansvloer staat. En ik zal ook niet metéén op een vrouw afstappen als ik haar leuk vindt.

Maar genoeg over mij, waar komt deze uitdrukking precies vandaan? Bekijk het filmpje hierboven of lees verder.

De kat uit de boom kijken: betekenis en geschiedenis

Als je zegt dat iemand ‘de kat uit de boom kijkt’, bedoel je dat diegene een afwachtende houding aanneemt, en even aankijkt hoe iets zich ontwikkelt. Maar je kunt het natuurlijk ook over jezelf zeggen.

’Nee, ik doe nog even geen voorspellingen over wie het WK Voetbal wint, ik kijk nog even de kat uit de boom.’  

Nederlanders gebruiken dit spreekwoord in ieder geval al sinds het begin van de achttiende eeuw om hun aarzelende en verlegen medemensen te beschrijven. De uitdrukking komt namelijk al voor in De gewaande weuwenaar, een blijspel uit 1709. 

Het personage Willem zegt in dit toneelstuk: ‘Je zoud een kat uit de boom kyken. Zoo vuerig zie je uit u oogen.’ 

Dat is een opvallende uitspraak. De betekenis van het spreekwoord was in de achttiende eeuw blijkbaar anders dan nu. Nu zouden we een vurige blik niet zo snel associëren met ‘de kat uit de boom kijken’. 

We gebruiken de uitdrukking liever om verlegen en teruggetrokken mensen te beschrijven. 

Honden, bomen en vurige blikken

Het verschil in betekenis is misschien te verklaren vanuit de herkomst van het spreekwoord. Taalkundigen vermoeden dat het is ontstaan uit de eeuwenoude strijd tussen honden en katten.

Als een hond een kat in een boom heeft gejaagd, blijft de hond vaak onder de boom staan in de hoop dat zijn ‘prooi’ naar beneden zal komen. Onze voorouders dachten mogelijk dat katten inderdaad naar beneden zouden komen, als je ze maar lang genoeg aan staarde. 

De dominee en Neerlandicus Carolus Tuinman schrijft in een spreekwoordenboek uit 1726 namelijk: ‘Als men lang op een kat steroogt, vind zy zich genoodzaakt om laag te komen’.

Niet zo gek dus dat het spreekwoord vroeger werd gebruikt om mensen met een vurige blik te beschrijven. Inmiddels ligt de nadruk van de betekenis vooral op het afwachten, en niet op het staren.

Mijn oppashond en katten

Dat lijkt ook logischer. De meeste katten zullen niet sneller uit een boom komen als je lang aankijkt. Je zult simpelweg geduld moeten hebben.  

Overigens was er voor mij geen beter moment om een artikel over dit spreekwoord te schrijven. Ik pas deze zomer namelijk op een hond, die een grondige hekel heeft aan katten. Steeds als ze er eentje ziet, begint ze te grommen en zou ze er het liefst op af stuiven. Maar ik houd haar stevig aan de lijn. Tot nu toe heeft ze nog geen katten in de boom gejaagd.

Lees ook:

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Dennis Rijnvis

Dennis Rijnvis, journalist voor onder meer De Volkskrant, Quest, Nu.nl en Psychologie Magazine. Maar ook schrijver van de thriller Savelsbos, uitgegeven door Cargo/De Bezige Bij. Op dit blog deel ik mijn inzichten en ervaringen op het gebied van schrijven.

Leave a Reply