Skip to main content

Deze schrijver schreef met ‘Hoe word ik een rat?’ een van de best verkochte Nederlandse managementboeken. Hoe pakte hij dat aan?

By oktober 21st, 2021Boek schrijven
Hoe word ik een rat

“Ik weet nog goed dat ik de titel van mijn boek bedacht en herhaalde voor mezelf: hoe word ik een rat? Ja, dat moet ‘m zijn, zei ik tegen mezelf. Ik begon te giechelen en kreeg meteen zin om te gaan schrijven.”

Een managementboek schrijven, het is een wens die veel managers en directeuren hebben. Joep Schrijvers deed het. Met Hoe word ik een rat? schreef hij in 2001 één van de best verkochte managementboeken aller tijden in Nederland. In het tegendraadse boek geeft hij lessen in konkelen en samenzweren in het bedrijfsleven. Hij adviseert lezers om hun bazen te ondermijnen, collega’s om te kopen, concurrenten te vernederen en informatie te lekken.

Hoe word ik een rat?

“Mensen werden een beetje zenuwachtig van de titel en de taal die ik gebruikte”, zegt Schrijvers nu. “Ze dachten: moeten we echt gaan konkelen en samenzweren? Meent ie dit nou? Dat heeft alleen maar bijgedragen aan het succes.”

Sinds de uitgave in 2002 zijn er meer dan 200.000 exemplaren van Hoe word ik een rat? over de toonbank gegaan. Op Schrijfvis vertelt Schrijvers het verhaal achter de managementklassieker. Hoe kwam hij op het idee voor het boek? Hoe verliep het schrijfproces? En wat kunnen mensen die een managementboek schrijven van Schrijvers leren?

Interview – managementboek schrijven met Joep Schrijvers

Wanneer bedacht je de provocerende titel ‘Hoe word ik een rat?’

Het was niet één moment, het ging geleidelijk. Ik was aan het begin van deze eeuw als adviseur betrokken bij veel veranderprocessen binnen bedrijven. De harde taal die de betrokkenen in de wandelgangen spraken, fascineerde me. Directeuren in nette pakken zeiden dingen als: ‘hoe pakken we haar aan?’, ‘hoe zetten we hem de voet dwars?’ en ‘Kunnen we die niet kaltstellen?’
Langzaam werd ik me ervan bewust dat er een bovenwereld en een onderwereld was in het bedrijfsleven. Op een keer dacht ik: hier word eigenlijk een rattig spel gespeeld, en het is nog eens een heel rationeel spel ook. Deze mensen plannen alles vooruit, ze weten precies wat ze doen. Je zou dit rattenspel dus ook kunnen leren aan iemand, bedacht ik me. Je zou het kunnen overdragen in een cursus of boek. Toen kwam ik op die titel: hoe word je een rat?

Ben je meteen een boek gaan schrijven toen je de titel had bedacht?

Nee, ik dacht nog niet aan een boek. Ik besloot eerst een workshop te organiseren voor de collega’s van het bedrijf waar ik destijds werkte.  De titel van het mailtje waarmee ik iedereen uitnodigde was: hoe word ik een rat? Al snel stroomden de inschrijvingen binnen. Op een zomeravond in juli zaten ongeveer 30 mensen bij de workshop mee te grinniken bij al mijn voorbeeld van rattig gedrag. En dat terwijl de meeste mensen op vakantie waren. Toen wist ik: ik heb iets in handen. Ik gaf nog een paar workshops, en al snel werd ik in contact gebracht met een uitgever, die wilde dat ik een boek schreef met de titel: hoe word je een rat?

Heb je er geen problemen mee om mensen rattenstreken te leren

Laat ik het zo zeggen: soms heb je corvee, en moet jij als schrijver iets doen dat anderen niet kunnen of durven. Ik dacht: dat rattige gedrag in het bedrijfsleven is een taboe-onderwerp en het moet nu maar eens expliciet besproken worden.

Hoe heb je het schrijven van je boek aangepakt?

In het begin vond ik het moeilijk om mijn inzichten op papier te zetten. In de workshops sprak ik met ironie over hoe je een rat moest worden. Met mijn mimiek liet ik zien dat ik het niet allemaal echt meende. Als je een boek schrijft, kan dat niet. Dan nemen mensen je al snel té serieus. Bij het schrijven van Hoe word ik een rat? heb ik daarom gekozen voor een bijzonder vertelperspectief. Ik presenteer mezelf in de inleiding als een verteller die de lezer iets van het kwaad influistert. De verteller is dus iemand anders dan ikzelf, het is een personage dat alleen in het boek bestaat.

Eigenlijk is dat not done als je nonfictie schrijft. De auteur moet altijd dezelfde persoon zijn als de vertelinstantie. Maar met die regel heb ik gebroken. Dat gaf me ruimte om de lezers rattenstreken te leren, zonder dat ik in de knoop kwam met mijn eigen moraal.

In hoeverre heb je humor gebruikt om de titel ‘Hoe word ik een rat?’ te relativeren?

Overdrijving was mijn belangrijkste wapen. Waar je in een presentatie een raar gezicht trekt als je iets niet echt meent, kun je bij het schrijven met overdreven bijzinnen en bijvoeglijke naamwoorden aangeven dat de lezer iets niet al te serieus moet nemen. In de inleiding van Hoe word ik een rat? schrijf ik de lezer bijvoorbeeld een brief vanuit het riool, waarin ik strooi met woorden als achterbaks en ondermaans.

We zullen de kunst van het ondermijnen van bazen beoefenen, weerwerk leveren aan al die duurbetaalde spreadsheetkoppen die jou in het gareel proberen te houden, en we zullen natuurlijk ook kijken hoe jij zélf je medewerkers en collega’s het best kunt ‘runnen’. Te paard, te paard! We gaan de handelingen onderzoeken en bespreken die tot het ondermaanse en het achterbakse van de onderneming behoren.

In hoeverre heb je kantoortaal vermeden in je boek?

De kunst is een middenweg te vinden. Een managementboek heeft een specifieke doelgroep. Als je helemaal wegblijft van vaktaal zullen de managers zich minder herkennen in je verhaal. Maar je moet ook niet doorslaan naar de andere kant, en alleen maar een verhaal vol clichés en jargon vertellen. Kortom: je moet goed schrijven. Als je mooie zinnen maakt, met een goede opbouw en aansprekende woorden dan overstijg je het managementjargon.

Welke schrijftechnieken zijn belangrijk bij het schrijven van een managementboek

In alle eerlijkheid: veel managementboeken zijn saai geschreven. Je leest bijvoorbeeld iets als: er zijn vijf type mensen op kantoor. En vervolgens worden al die types behandeld. Dat wordt langdradig en voorspelbaar. Als lezer, denk je al snel: oh nee, ik moet er nog vier.
Goed schrijven heeft volgens mij vaak te maken met spanning opbouwen. Je wilt als schrijver dat in elke alinea een spanningsboog in zit, zodat de lezer denkt: hé, waar gaat dit heen? Dit is interessant. Dat kun je bereiken door steeds iets meer te onthullen over een gebeurtenis. Eerst licht je alleen een tipje van de sluier op, dan pas vertel je wat er precies is gebeurd. Witregels kunnen je helpen om de spanning verder op te voeren. Simpel gezegd zou je een alinea als volgt kunnen schrijven.

Tijdens de vergadering viel het kwartje. De directeuren staarden elkaar met open mond aan.

Opeens wisten ze wat het grote probleem was.

Het geld was op.

Je hebt het nu vooral over de opbouw van alinea’s, maar kijk je ook op zinsniveau naar je teksten?

Ja. Ik lees mijn zinnen vaak hardop voor aan mezelf om te kijken hoe ze klinken. Soms kies ik ervoor om het belangrijkste woord aan het einde van een zin te zetten. Daarmee geef je een zin aan het einde wat extra kracht mee, je kunt de nadruk leggen op een term die je wilt uitleggen, of een kernbegrip.

Je kunt bijvoorbeeld schrijven

Daar heb ik nu even geen voorbeeld van paraat.

Maar je kunt ook schrijven:

Wat ik nu even niet paraat heb is een voorbeeld.

Het verschil is subtiel, maar het is er weldegelijk. Het laatste woord van een zin blijft even hangen in je hoofd.

Wat kunnen andere mensen die een managementboek schrijven leren van jouw aanpak?

Ik heb niet de sleutel voor succes. Het was deels toeval. Mijn boek paste in de tijdsgeest. Het kwam uit in de tijd dat Pim Fortuyn in opkomst was. Mensen begonnen zich af te zetten tegen de elite en de dure taal die in managementboeken werd gebruikt. Mijn boek was niet zo braaf, het ging tegen de gevestigde orde in. Daardoor werd het snel opgepikt door kranten. En ik had ook gewoon geluk: in de week na verschijning kocht de toenmalig minister van financiën Gerrit Zalm het boek voor alle VVD-ministers.  Succes kun je niet plannen.

Ik denk wel dat de titel ontzettend belangrijk was. Het had misschien logisch geweest om een bravere variant te kiezen zoals, Hoe herken je een rat? Maar als je een boek pakt met de titel Hoe word ik een rat?, ben je al onderdeel van het kwaad zodra je het van het schap pakt. Dat is veel spannender. Het is belangrijk om lef te hebben als schrijver.

Wat zou je andere schrijvers van managementboeken aanraden qua werkwijze?

Doe veel onderzoek. Ongeveer 70 procent van de tijd die ik besteedde aan mijn boek, zat in het lezen van relevante boeken en onderzoeken. Verder heb ik 15 procent gebruikt om te brainstormen over hoe ik het schrijfproces zou aanpakken. Het gaat uiteindelijk namelijk om de inhoud: wat heb je te vertellen, en op welke manier doe je dat? De overgebleven 15 procent van de tijd heb ik gebruikt om schrijven. Binnen twee maanden was ik klaar.

Je schrijft dus snel. Hoe dwing je jezelf om zo productief te zijn in zo’n korte tijd?

Schrijven is zitvlees hebben. Het is niet iets spectaculairs, of iets waar je goddelijke inspiratie voor nodig hebt. Schrijven is buffelen en doen. Op de deur van mijn kantoor hangen twee a4-tjes waarop mijn belangrijkste tip staat in twee woorden: zit, schrijf.

Moet je als schrijver ook een beetje een rat zijn?

Of je een rat moet zijn, weet ik niet. Maar het is wel handig als de media kunt bespelen. Kranten en tv-programa’s zitten altijd om goede, spraakmakende of controversiële onderwerpen verlegen. Ze hebben veel kolommen en zendtijd te vullen en ze kijken altijd naar elkaar: heb jij nog iets wat wij ook willen?

Media kijken eigenlijk nooit naar de werkelijkheid maar alleen naar andere media. Ze nemen gewoon dingen van elkaar over. De kunst is om in dit mediale circuit van ‘naar elkaar loeren’ terecht te komen. Dan heb je een kans dat je boek in een roller coaster van de publiciteit terechtkomt, dan gaan de verkoopcijfers omhoog.

Bestel Hoe word ik een rat? bij Bol.com

Lees ook:

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Dennis Rijnvis

Dennis Rijnvis, journalist voor onder meer De Volkskrant, Quest, Nu.nl en Psychologie Magazine. Maar ook schrijver van de thriller Savelsbos, uitgegeven door Cargo/De Bezige Bij. Op dit blog deel ik mijn inzichten en ervaringen op het gebied van schrijven.

One Comment

Leave a Reply