Boontje komt om zijn loontje. Stel je voor dat je de Nederlandse taal net leert. Dan vraag je je waarschijnlijk af: waar slaat dit spreekwoord op?
Je gebruikt het om te zeggen dat mensen uiteindelijk de straf krijgen die ze verdienen. Maar wat heeft dat te maken met bonen?
Het woord ‘boontje’ komt niet alleen in het spreekwoord voor, omdat het rijmt op loontje. De uitdrukking is ontstaan door een sprookje dat bijna niemand nog kent. Het wordt verteld door een personage in De klucht van Oene, een toneelstuk dat in 1662 werd geschreven door dichter en letterkundige Jan Vos.
Boontje komt om zijn loontje: de herkomst
Wat gebeurt er in het sprookje? Een boontje, een erwtje een strootje en een ‘kooltje vuur’, gaan samen op pad. Na een lange reis komen ze bij een sloot. En dan gebeurt er iets waardoor wij nu nog steeds ‘boontje komt om zijn loontje’ zeggen.
Strootje gaat over het water liggen, zodat zijn medereizigers over hem heen kunnen lopen naar de overkant. Maar als Kooltje de oversteek waagt, vat Strootje vlam en plonst Kooltje in het water.
Boontje zit dan al aan de overkant en komt niet meer bij van het lachen. Maar zijn straf volgt onmiddellijk. Tijdens het lachen scheurt zijn buik open en dreigt hij te overlijden. Kortom: boontje komt om zijn loontje.
Gelukkig woont er een kleermaker dichtbij. Hij naait de buik van boontje weer dicht met zwart garen.
De oorspronkelijke tekst
Dit sprookje kennen we eigenlijk alleen nog uit de tweede hand. In De klucht van Oene vertelt het vrouwelijke personage Lichte Fijtje het sprookje aan één van haar kinderen. Ze zegt:
Daer zel ik jou et sprookje van Erritje, Boontje, Strootje en Kooltjevier verslaen:
Dan zelje hooren hoe Kooltjevier inde sloot viel, daer et zen ongelok betreurde;
En hoe Boontje om Kooltjeviers ongelok zoo lachte dat zijn naersje scheurde.
Het is waarschijnlijk geen toeval dat dit sprookje uitgroeide tot een spreekwoord. Schrijver Jan Vos kwam uit een rijke familie en woonde in de Kalverstraat. Maar hij schreef het liefst voor het grote publiek.
Hij was er trots op dat hij geen Latijn kende, en schreef in tegenstelling tot andere schrijvers altijd in het Nederlands. Daardoor werden zijn verhalen erg populair. Ze werden doorverteld op verjaardagen, in kroegen en gewoon op straat.
Het sprookje uit De klucht van Oene kwam vermoedelijk zo vaak ter sprake dat mensen ‘boontje komt om zijn loontje’ begonnen te roepen als iemand in hun omgeving zijn of haar verdiende loon kreeg.
Maar wie bedacht het sprookje?
Toch is het niet zeker dat Jan Vos dit spreekwoord introduceerde. In de eerste drukken van zijn toneelstuk kwam het sprookje over het erwtje, het boontje, het kooltje en het strootje namelijk nog niet voor. Hij heeft het sprookje dus niet bedacht.
Pas bij een latere druk in 1662 werd deze passage toegevoegd, mogelijk door uitgever Jacob Lescaille. Hij was een bekende Amsterdammer met een eigen boekenwinkel en uitgeverij op de Middeldam (nu bekend als de Dam).
Lescaille was naast verzamelaar van gedichten en volksverhalen zelf ook schrijver. Heeft hij het sprookje dan bedacht? Nee, waarschijnlijk ging het als volksverhaal al lange tijd rond. Daarom voegde Lescaille het vermoedelijk toe aan het populaire toneelstuk.
Overigens is boontje komt om zijn loontje niet het enige spreekwoord, waarin een boon de hoofdrol speelt. In Nederland zeggen we ook wel eens dat iemand een ‘rare snijboon’ is. De herkomst van dat gezegde is helaas onbekend.
Lees ook:
- Zochten mensen vroeger echt spijkers op laag water?
- Waar komt het spreekwoord ‘de kat uit de boom kijken’ vandaan?
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
