In deze blog lees je wat signaalwoorden zijn, hoe deze woorden je tekst kunnen maken of breken, maar ook hoe je een dode hond kloont.
(In de de vorige zin zaten trouwens drie signaalwoorden)
Signaalwoorden zijn woorden zoals toen, of, maar, ook, of, dus, daardoor, ondanks, daarnaast en tegelijkertijd. Je gebruikt ze om je lezer te laten zien wat het verband is tussen verschillende zinsdelen, zinnen en alinea’s.
Als je geen of te weinig signaalwoorden in je zinnen verwerkt, hangt een tekst al snel als los zand aan elkaar.
Neem onderstaande alinea. Ik schreef ‘m toen ik werkte aan Volkskrant-artikel over een Zuid-Koreaanse dierenkliniek waar rijke hondenbezitters hun overleden honden laten klonen in de hoop dat ze daarmee het dode dier terugkrijgen.
Signaalwoorden bij gekloonde honden
In het artikel wilde ik uitleggen hoe het kloonproces in zijn werk gaat. Die uitleg krabbelde ik eerst haastig op een kladje, zonder signaalwoorden te gebruiken.
Je neemt een cel uit de huid van de dode hond die je wil klonen. Je zuigt de celkern met dna op. Je injecteert de celkern met genen van de donorhond in een bevruchte eicel van een vrouwtjeshond. Normaal gesproken zit in zo’n eicel al dna, dat is eruit geknipt in het laboratorium. In het bevruchte, lege eitje ontstaat een cel die volledig is opgebouwd uit erfelijk materiaal van de donorhond. Deze cel laat je uitgroeien tot een klompje cellen dat een embryo vormt. Je plaatst het in de baarmoeder van een levende broedmachine, een vrouwelijke hond. De cel groeit uit tot een foetus met alleen genen van de donorhond, een kloon.
Deze uitleg is relatief lastig te volgen. Je hebt het gevoel dat je losse zinnen leest, die nauwelijks met elkaar verbonden zijn.
Signaalwoorden geven duidelijkheid
Hieronder lees je het tekstje nog eens, maar dan met signaalwoorden.
Bij het kloonproces neem je eerst een cel uit de huid van de hond die je wil klonen. Dan zuig je de zogenoemde celkern eruit. Hierin zit het volledige dna van het dier. Je injecteert de celkern met genen van de donorhond vervolgens in een bevruchte eicel van een vrouwtjeshond. Normaal gesproken zit in zo’n eicel al dna. Maar dat is er eerder als het ware uit geknipt in het laboratorium. Na de injectie van de celkern in het lege eitje ontstaat er dus een bevruchte eicel die volledig is opgebouwd uit erfelijk materiaal van de donorhond. Deze cel laat je uitgroeien tot een klompje cellen dat een embryo vormt. Je plaatst dat embryo in de baarmoeder van een vrouwelijke hond, die je kunt zien als een levende broedmachine. De cel groeit daar uit tot een foetus met alleen genen van de donorhond, een kloon dus.
Het kloonproces is nu wat begrijpelijker.
Je kunt – zoals je in het tekstje ziet – met signaalwoorden van alles duidelijk maken, bijvoorbeeld in welke chronologische volgorde bepaalde gebeurtenissen hebben plaatsgevonden (eerst, dan, vervolgens, daarna). Je kunt lezers waarschuwen dat er beeldspraak aankomt (als het ware) of een tegenstelling (maar). Je kunt met signaalwoorden ook aankondigen dat je lezers een voorbeeld gaan lezen (als, zoals, bijvoorbeeld), of een conclusie (dus, want).
Kortom: signaalwoorden dienen als wegwijzers in je tekst en vergroten de samenhang en het begrip bij je lezer. In sommige teksten komen ze beter tot hun recht dan in andere teksten
Extra overtuigingskracht door signaalwoorden
Signaalwoorden zijn bijvoorbeeld bijzonder nuttig als je een alinea schrijft waarin je iets ingewikkelds uitlegt. Ze komen ook goed van pas in een betoog, essay of scriptie waarin je lezers wil duidelijk maken hoe je tot een bepaalde conclusie bent gekomen.
Maar je kunt meer bereiken met signaalwoorden dan alleen duidelijkheid, de woorden kunnen ook zorgen voor extra overtuigingskracht. Amerikaanse wetenschappers deden onlangs een experiment waarbij proefpersonen probeerden om voor te dringen in een lange rij mensen die stonden te wachten om een printer in een copyshop te gebruiken.
Een deel van de proefpersonen kreeg de opdracht om daarbij de volgende zin uit te spreken: ‘Sorry, ik moet nog vijf pagina’s printen. Mag ik de printer eerst gebruiken?
Sommige proefpersonen kregen een andere tekst, met daarin een signaalwoord. Zij moesten zeggen: ‘Sorry ik moet nog vijf pagina’s printen. Mag ik de printer eerst gebruiken, want ik moet nog kopiëren. De mensen die deze zin uitspraken werden veel vaker voorgelaten dan de mensen die de zin zonder het signaalwoord gebruikten.
Volgens de onderzoekers komt dat omdat je met het woordje ‘want’ suggereert dat je een reden gaat geven voor je verzoek. Zelfs als die reden die volgt onzinnig is (want ik moet nog kopiëren) maakt dat indruk op je lezer. Het is alsof het signaalwoord hun hersenen op een dwaalspoor zet.
Maar…signaalwoorden hebben ook nadelen
De verleiding is soms groot om je tekst vol te proppen met signaalwoorden in de hoop dat je tekst preciezer, genuanceerder of overtuigender wordt.
Jan zou haar eigenlijk toch ook eens ten huwelijk moeten vragen, vond Anne. Maar toen realiseerde ze zich dat hij voorlopig nog geen plannen had voor een aanzoek. Dat maakte haar zoals zo vaak moedeloos.
Dat kan met minder woorden als ook, toen toch en eigenlijk.
Jan zou haar ten huwelijk moeten vragen, vond Anne. Maar diep van binnen wist ze dat hij geen plannen had voor aanzoek. Dat maakte haar moedeloos.
Als je te veel signaalwoorden gebruikt, wordt je tekst als een straat vol verkeersborden. Je geeft zo veel aanwijzingen en extra informatie dat je lezers er tureluurs van worden. Ze zullen denken: vertel je verhaal, en leid me niet af met dat ge-toen, ge-ook en ge-toch.
In deze lijst met 21 woorden die je vaker kunt schrappen (één van mijn best gelezen posts) staan niet voor niets veel signaalwoorden. Je leest er onder meer welk signaalwoord ik veel te vaak in mijn teksten stop. Kortom: lezen!
Wanneer gebruik je welke signaalwoorden?
Er zijn vele soorten signaalwoorden, waarmee je de samenhang en duidelijkheid van je tekst kunt vergroten zo lang je ze met mate gebruikt. Hieronder zet ik acht categorieen voor je op een rij.
1 – Signaalwoorden van plaats
Hierin, waarin, waarop, hier, daar, enz. Gebruik deze signaalwoorden wanneer er in je tekst onduidelijkheid bestaat over de plaats en ruimte waarin de handelingen plaatsvinden.
De man sprong naar de kast, landde op twee benen en zette meteen een salto in.
Duidelijker:
De man sprong naar de kast, waarop hij met twee benen landde en meteen een salto inzette.
2 – Signaalwoorden van tijd
Eerst, vervolgens, daarna, tenslotte, toen, nu, enz. Gebruik deze signaalwoorden om de chronologie in je tekst te versterken.
Ik was verlegen, maar heb geen moeite meer om een gesprekje aan te knopen met vreemden.
Duidelijker:
Vroeger was ik verlegen, nu heb ik geen moeite meer om een gesprekje aan te knopen met vreemden.
3 – Signaalwoorden van tegenstelling
Maar, desondanks, echter, toch, daarentegen, enz. Gebruik deze signaalwoorden om tegenstellingen in je tekst extra te benadrukken.
De man fietste kilometers lang op zijn achterwiel en rookte ondertussen een sigaret. Hij ging niet onderuit.
Duidelijker:
De man fietste kilometers lang op zijn achterwiel en rookte ondertussen een sigaret, toch ging hij niet onderuit.
4 – Signaalwoorden van conclusie
Dus, omdat, want, hierdoor, ten gevolge van, daardoor, enz. Gebruik deze signaalwoorden als je oorzaak en gevolg wilt benadrukken.
Sally las een boek. Ze had geen tijd voor een gesprekje met de opdringerige treinreiziger die tegenover haar zat.
Duidelijker:
Sally las een boek, dus ze had gewoon geen tijd voor een gesprekje met de opdringerige treinreiziger die tegenover haar zat.
5 – Signaalwoorden van samenvatting
Oftewel, kortom, samengevat, in het kort, al met al, enz. Gebruik deze signaalwoorden als je een korte, grappige of gevatte samenvatting wilt geven van een conclusie in je verhaal.
Frank woog 300 kilo, hij paste niet in vliegtuigstoelen en had moeite met lopen. Frank was te dik.
Duidelijker:
Frank woog 300 kilo, hij paste niet in vliegtuigstoelen en had moeite met lopen. Kortom: Frank was te dik.
6 – Signaalwoorden van opsomming
Ten eerste, ten tweede, daarnaast, ook, evenzeer, enz. Gebruik deze signaalwoorden als je de volgorde in een opsomming wilt verduidelijken.
Mijn lievelingsgerechten zijn pannenkoeken, boerenkool met worst, en gebraden krokodil me spinazie.
Duidelijker:
Mijn lievelingsgerechten zijn ten eerste pannenkoeken, ten tweede boerenkool met worst en daarna gebraden krokodil met spinazie.
7 – Signaalwoorden van voorwaarde
Als, indien, behalve eventueel, tenminste, mits, enz. Deze signaalwoorden gebruik je als je uitzonderingen wilt verduidelijken.
We gaan elke woensdag voetballen. In de regen spelen doen we niet.
Duidelijker:
We gaan elke woensdag voetballen, behalve als het regent.
8 – Signaalwoorden van voorbeeld
Zoals, ter illustratie, bijvoorbeeld, zo. Gebruik deze signaalwoorden om een voorbeeld aan te kondigen in je tekst.
Ik heb trek in iets vets en ongezonds: een zak patat.
Duidelijker:
Ik heb trek in iets vets en ongezonds, zoals een zak patat.
Lees ook:
- Deze denkfout maakt je wervende teksten zwakker
- Actief schrijven? Leer de basisbeginselen in 5 minuten
- Deze 21 woorden kun je altijd schrappen uit je teksten.
- Zo zuig je al het leven uit je teksten: hoe je ga je om met passieve zinnen?
- 7 schrijftips van Stephen King
- Hoe kwam Roald Dahl op zijn ideeën voor verhalen?
Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.
Boek schrijven?
Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.
Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?
Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!
Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussenLuister de Schrijfvis-podcast
Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.
Luister de podcast
