Soms moet je als schrijver voor professor Barabas spelen, en aan de hendel van een tijdmachine trekken.

Zo schreef ik onlangs een artikel over de vergeten Nederlandse kolonies in Brazilië voor Quest Historie. Het begon in eerste instantie zo:

De klokken luidden eind augustus 1624 in alle steden van de Republiek der zeven Nederlanden. Op marktpleinen dansten grote menigtes en er werd vuurwerk afgestoken. Het land vierde een week lang feest.

De reden van de vreugde stond op de voorpagina’s van alle kranten: een vloot van van de West-Indische Compagnie had de Zuid-Amerikaanse stad Salvador veroverd, gelegen in het gebied dat nu Brazilië heet.

Inhoudelijk was ik tevreden met het begin. Met de nationale feeststemming wilde ik laten zien hoe belangrijk de kolonies in Brazilië in de zeventiende eeuw nog waren, in tegenstelling tot nu. Maar toen ik de eerste alinea’s van mijn eerste versie nog eens overlas, kreeg ik onwillekeurig het gevoel dat ik met mijn neus in een stoffig geschiedenisboek zat. Hoe sterk het beeld van de dansende menigtes ook was, in mijn hoofd zag ik het in het zwart-wit.

Praesens historicum

Logisch misschien, want de gebeurtenissen speelden zich een paar eeuwen geleden af. En ik schreef nu eenmaal voor het blad Quest Historie. Toch is er een eenvoudige manier om stoffige anekdotes uit het verleden op te poetsen, zodat ze lekkerder lezen. Dat stijlmiddel heet praesens historicum.

Je gebruikt het op deze manier:

De klokken luiden in alle steden van de Republiek der Zeven Nederlanden. Op marktpleinen wordt vuurwerk afgestoken en dansen grote menigtes. Het is eind augustus 1624 en het land viert een week lang feest.

Kortom: praesens historicum is een duur woord voor een eenvoudige techniek waarmee je een sterk effect bereikt.  Je schrijft een gebeurtenis die zich in het verleden afspeelt op in de tegenwoordige tijd, waardoor je lezers het gevoel krijgen dat ze er ‘live’ getuige van zijn.

Misschien zul je in het begin wat weerstand ervaren. Je denkt: dit gebeurde toch in het verleden, is het dan niet gek om de tegenwoordige tijd te gebruiken?

Maar als je praesens historicum consequent doorvoert, zal dat je lezers nauwelijks opvallen. Ze zullen je verhaal alleen met een gevoel van urgentie lezen. Zelf ervaar je dat elke keer als je een kop in een krant of op een nieuwssite leest.

Krantenkoppen

Kijk maar eens naar de volgende koppen, en de tijd waarin ze zijn geschreven.

Ajax verslaat AC Milan
Arnon Grunberg presenteert nieuwe roman
Haai bijt surfer

Al deze gebeurtenissen hebben natuurlijk al lang plaatsgevonden, maar in de koppen krijg je door het gebruik van de tegenwoordige tijd het gevoel het nieuws gebeurt, terwijl je het leest.

Als je een compleet verhaal of artikel in praesens historicum schrijft, voelen je lezers die sensatie van ‘hier en nu’ langer en heviger.  Het is alsof ze terug in de tijd reizen en opeens middenin de gebeurtenissen staan.

Zelf ook experimenteren met deze schrijftechniek? Met deze handvatten bepaal jij of je artikel, blog of boek praesens historicum kan gebruiken.

1 – Wil je actie overbrengen?

Praesens historicum is vooral geschikt om actie over te brengen. Werk je aan een sfeerverslag van een uitje met collega’s? Schrijf je een historisch verhaal waarin je hoofdpersoon of geïnterviewde allerlei avonturen beleeft? Of maak je een verslag van een voetbalwedstrijd? In al die gevallen de tegenwoordige tijd je lezer het gevoel geven getuige te zijn van de actie.

Schrijver Frank McCourt kiest voor deze schrijftechniek in zijn succesvolle autobiografie De as van mijn moeder.

Ik ben in een speeltuin op Classon Avenue in Brooklyn met mijn broertje Malachy. Hij is twee, ik ben drie. We zitten op de wip.
Op en neer, op en neer.
Malachy gaat naar boven. Ik stap van de wip af.
Malachy valt naar beneden. De wip raakt de grond. Hij gilt. Zijn hand gaat naar zijn mond, en er is bloed.

2 – Wil je urgentie overbrengen?  

Nieuwsberichten zijn niet voor niets bijna altijd in de tegenwoordige tijd geschreven. Die stijl zorgt ervoor dat je lezers het nieuws ervaren alsof het ‘nu’ gebeurt. Dat werkt niet alleen in kranten, maar ook bij het schrijven van berichten op je website of blog.

3 – Speelt je verhaal zich af in één tijd?

Praesens historicum werkt vooral goed als je een artikel of verhaal schrijft dat zich in één tijd afspeelt. Als je sowieso al veel tijdsprongen moet maken tussen het verleden en het heden, wordt het verwarrend voor je lezer en komt de techniek geforceerd over.

4 – Soms is één scene genoeg

Sommige auteurs gebruiken de techniek maar voor één specifieke actiescene in een historisch verhaal. Neem de beroemde roman Jane Eyre. Schrijfster Charlotte Brönte kiest voor een vertelvorm in de verleden tijd, maar in actiescènes of bij heftige emoties van de hoofdpersoon switcht ze soms naar de tegenwoordige tijd. Daardoor komen deze passages harder binnen bij de lezer.  

5 – Gebruik deze techniek met mate en volg je gevoel

Praesens historicum is als een sterk kruid dat je door je eten gooit. Je kunt er soms een gerecht ermee oppeppen, maar als je er te veel van gebruikt gaan al je gerechten hetzelfde smaken. 

Gebruik de techniek alleen als je gevoel je dat ingeeft.  De Britse schrijver David Mitchell (schrijver van het verfilmde Wolkenatlas) beschrijft in dit artikel mooi hoe hij bij één van zijn eerste romans voor het stijlmiddel koos. 

“Ik zat in de slaapkamer van mijn toenmalige vriendin (ze is nu mijn vrouw) alle werkwoordsvormen te veranderen van verleden tijd naar tegenwoordige tijd. En opeens beviel het verhaal me een stuk beter. Boeken vertellen je soms zelf in welke tijd ze geschreven willen worden.”

Meer verrassende schrijftechnieken leren? Schrijf je in voor mijn drie uur durende workshop Zakelijk Schrijven met aantrekkingskracht in Den Haag.

Lees ook:

• Dit zijn de 22 beste boeken over schrijven
• Kort verhaal schrijven? Deze 9 tips van topauteurs bieden houvast
• Dit is hoe topschrijvers onvergetelijke personages uitwerken
• Creatief schrijven? Met deze schrijfoefening schreef een legendarische auteur 500 literaire werken
• Dit zijn de 7 eigenschappen van pakkende eerste zinnen

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast