Skip to main content

Impostor syndrome – Waarom bijna alle schrijvers het gevoel hebben dat ze ‘ongeschikt’ zijn

By juni 17th, 2022Bloggen
imposter-syndroom

Heb je wel eens van het impostor-syndrome gehoord?

“Moet je deze onzin eens lezen.” Een collega-journalist bij de Volkskrant wijst naar een computerscherm en wenkt naar andere redactieleden. Steeds meer mensen verzamelen zich rondom het scherm. Sommige slaan elkaar lachend op de schouders. “En dit noemt hij schrijftips geven? Op de basisschool leerde ik nog meer.” Een eindredacteur schudt zijn hoofd:  “Alsof hij verstand van schrijven heeft. Zijn eigen artikelen zijn niet om doorheen te komen.” 

Ze hebben het over mij. Ze staren allemaal naar een scherm waarop één van mijn artikelen op Schrijfvis wordt vertoond. 

Impostor-syndrome: wat is het?

Nee, dit is natuurlijk niet echt gebeurd. Maar dit spookbeeld speelde zich wel regelmatig af in mijn hoofd toen ik in 2017 voor het eerst overwoog om een blog met schrijftips te beginnen. Ik stelde het bloggen lang uit, omdat ik bang was te worden ‘ontmaskerd’ als iemand die eigenlijk maar weinig verstand heeft van schrijven.   

Veel mensen die willen beginnen met een blog, boek of een ander creatief project hebben last van deze denkwijze. Er is zelfs een naam voor: het impostor-syndrome, oftewel het oplichterssyndroom

Wat is het oplichterssyndroom?

‘Impostor-syndroom’, of oplichterssyndroom klinkt nogal heftig, alsof het een zeldzame psychologische aandoening is. Dat is niet zo. Sterker nog: het is een veel voorkomend gevoel.

Het verschijnsel werd in 1978 voor het eerst beschreven door twee Amerikaanse psychologen: Pauline Clance en Suzanne Imes. Tijdens een enquête onder hoog opgeleide vrouwen ontdekten ze dat veel van de ondervraagden hun prestaties niet toeschreven aan zichzelf, maar afdeden als geluk en timing (dus op het juiste moment op de juiste plek zijn).

Uit een recent onderzoek van de Nederlandse loopbaancoach Vreneli Stadelmaier blijkt dat 75 procent van alle vrouwen, maar ook 50 procent van alle mannen wel eens last heeft van gedachten die horen bij het imposter-syndroom. 

Stadelmaier schreef er uiteindelijk een boek over met de titel Fuck die onzekerheid. Ze hanteert de volgende definitie van het imposter-syndroom: 

Het imposter syndroom is het gevoel dat je niet past in de situatie of de rol waarin je je bevindt, omdat je denkt de benodigde competenties te missen. Rationeel weet je dat dit niet zo is, maar je voelt je een bedrieger. Je bent bang om door de mand te vallen.   

Het impostor-syndroom en schrijvers?

Zijn schrijvers extra vatbaar voor het impostor-syndroom? Zelf had ik op het eerste gezicht weinig reden om onzeker te zijn toen ik mijn blog met schrijftips opzette. Ik had meer dan tien jaar ervaring als journalist voor landelijke kranten en tijdschriften. Verder had ik een goed ontvangen roman gepubliceerd.

Maar in mijn hoofd maakte ik die prestaties kleiner. 

Wie ben ik om anderen schrijfadvies te geven?
Ik heb één boek geschreven, dat stelt niks voor. 
Er zijn tientallen journalisten die betere stukken schrijven dan ik. 
Wat zullen zij wel niet denken als ik de schrijfdocent ga uithangen?

Toch was het misschien niet zo gek dat ik aan mezelf twijfelde. ‘Impostorgevoelens’ komen namelijk opvallend vaak voor bij mensen met creatieve beroepen, zo blijkt uit het onderzoek van Vreneli Stadelmaier. En dat is volgens haar goed verklaarbaar.

Wanneer je werkt in de sales, dan weet je wat je target is. Haal je je target, dan heb een objectief meetbare prestatie neergezet. (…) Maar hoe meet je creativiteit? Je kunt alleen afgaan op wat je er zelf van vindt en wat anderen ervan vinden.  

Daarnaast ben je volgens Stadelmaier ook nog eens vatbaarder voor het oplichterssyndroom als je begint aan een nieuwe baan of een speciaal project, zoals een boek of een blog.

Je gaat dan op basis van eerdere prestaties een nieuwe uitdaging aan. Maar als je er van binnen niet van overtuigd bent dat die prestaties veroorzaakt zijn door jouw competenties, weet je dus niet of je het wel kan.

Imposter-syndroom op de maan

Zelfs de meest succesvolle schrijvers hebben last van het impostor-syndroom. De Britse sciencefiction-schrijver Neil Gaiman schreef er ooit deze grappig anekdote over. 

Een paar jaar geleden had ik het geluk te worden uitgenodigd op een belangrijke bijeenkomst voor schrijvers, wetenschappers en andere beroemde personen. En ik had steeds het gevoel dat dat ze elk moment konden ontdekken dat ik daar niet thuishoorde, tussen al die mensen die écht belangrijke dingen hadden gedaan. 
Op de tweede of derde avond dat ik er was, stond ik tijdens een muzikale onderbreking achterin de zaal te praten met een beleefde oudere man, die zich voorstelde als Neil. Vervolgens wees hij naar de ruimte vol mensen en zei hij ongeveer dit: “Wanneer ik naar al deze mensen kijk, vraag ik me af wat ik hier eigenlijk doe. Zij hebben allemaal prachtige dingen gemaakt. Ik ben ben gewoon ergens naartoe gestuurd.”

Ik zei: “Ja, maar je was wel de eerste mens op de maan, dat is niet niks.”
En ik voelde me meteen wat beter: als zelfs Neil Armstrong soms het gevoel heeft dat hij een oplichter is, misschien heeft iedereen het dan gewoon.

Neil Gaiman op journal.neilgaiman.com

Hoe bestrijd je het impostor-syndroom?

Het is belangrijk om je schrijfambities niet in de weg te laten zitten door het stemmetje in je hoofd, dat roept dat je door de mand zal vallen. Ik had me bij het opzetten van een blog eeuwig kunnen laten tegenhouden door de gedachte dat ik niet in de positie was om schrijftips te geven. Maar dan was Schrijfvis er nooit gekomen.  

Bij mij was de oplossing: kleine stapjes nemen. Een oefening met een collega hielp me. We spraken af dat we elke week een blog zouden schrijven, niet voor publicatie, maar om met elkaar te bespreken. (hier lees je hoe deze oefening in zijn werk ging) 

Door haar positieve reacties werd het idee van een blog beginnen meer behapbaar. 

Verder hielp het me om logisch na te denken over de spookbeelden in mijn hoofd. Ik wilde geen schrijftips geven aan collega’s die al geweldig konden schrijven, dus ik hoefde ook niet bang te zijn voor hun oordeel of hoongelach. Mijn doel was om een blog te creëren met schrijftips voor mensen die juist weinig ervaring hadden.

Toen ik dat in mijn achterhoofd hield, werd de stap om Schrijfvis te lanceren klein genoeg om tot actie over te gaan.

Het impostor-syndroom: een oefening

Natuurlijk is het impostor-syndroom bij iedereen anders. Het stemmetje dat bij jou roept dat je niet goed genoeg bent om een blog te beginnen, of een boek te schrijven, heeft waarschijnlijk weer een andere toon en boodschap.

In haar boek Fuck die Onzekerheid geeft Vreneli Stadelmaier het advies om deze stemmetjes te zien als een soort papegaaien. Je gaat dan beter inzien dat ze niet de waarheid spreken. 

Identificeer je papegaaien en geef ze een naam, zodat je steeds beter weet wie er in je hoofd aan het woord is.

Kortom: neem het oplichterssyndroom niet te serieus. Als je jezelf wijs maakt dat je te weinig expertise hebt om te bloggen of een boek te schrijven, ben je waarschijnlijk jezelf aan het oplichten. 

De beste oefening om dat tot je door te laten dringen is volgens psychologen een schrijfoefening waarbij je probeert om zo onbevooroordeeld mogelijk naar je eigen prestaties te kijken. 

Beantwoord de volgende vragen zo objectief mogelijk,

– Op welke prestatie in je leven ben je het meest trots?
– Welk compliment krijg je vaak?  
– Waarbij vragen collega’s je vaak om hulp op het werk?
– Over welk onderwerp raak je niet uitgepraat met anderen?  
– Waarbij vragen mensen je vaak om hulp in het dagelijks leven?   

Als je jouw ‘papegaai’ niet helemaal stil krijgt, hoeft dat ook geen ramp te zijn. Ook met het imposter-syndroom in je achterhoofd kun je geweldig schrijfwerk leveren. De Amerikaanse schrijver John Steinbeck schreef in 1938 in de volgende zinnen in zijn dagboek:

Ik ben geen schrijver. Ik houd mezelf en anderen voor de gek. Ik voel me altijd een beetje als een bedrieger. Ik weet helemaal niet wat ik aan het doen ben.  

Een jaar later publiceerde hij de roman De druiven der gramschap, dat inmiddels wordt gezien als één van de beste honderden boeken aller tijden. Ook won Steinbeck de Nobelprijs voor Literatuur.

* Overigens heb ik op dit moment weer last van impostor-gevoelens. Komende maand lanceer ik voor het eerst een online schrijfcursus voor tekstschrijvers en bloggers om betere artikelen te schrijven. Kan ik dit wel?

Update 2022: Ja, want deze schrijfcursus is inmiddels gelanceerd onder de naam Topartikel. Al meer dan 500 mensen volgden de cursus.

*Het boek Fuck die onzekerheid is voor 20,95 euro te bestellen bij Bol.com

Lees alle blogtips op Schrijfvis. Heb je weinig tijd? Lees dan in ieder geval:

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Dennis Rijnvis

Dennis Rijnvis, journalist voor onder meer De Volkskrant, Quest, Nu.nl en Psychologie Magazine. Maar ook schrijver van de thriller Savelsbos, uitgegeven door Cargo/De Bezige Bij. Op dit blog deel ik mijn inzichten en ervaringen op het gebied van schrijven.

5 Comments

Leave a Reply