Zo vind je het gezegde in een zin

Het gezegde is een belangrijk zinsdeel bij zinsontleding. Maar wat is het nu precies, en hoe vind je het? 

In dit artikel ga ik je dat uitleggen. En je leest ook wat het verschil is tussen een werkwoordelijk en naamwoordelijk gezegde. 

Hieronder lees je alvast de stappen die je gebruikt om het gezegde in een gezin te vinden, de toelichting komt daarna.

1. Vind de persoonsvorm in de zin
2. Zoek alle andere werkwoorden
3. Nu heb je het werkwoordelijk gezegde
4. Kijk of er een koppelwerkwoord bij zit
5. Zo ja, zoek dan het naamwoordelijk deel dat zegt wat het onderwerp ís 

Wat is het gezegde van een zin eigenlijk?

Je zou het gezegde kunnen zien als de motor van een zin. Het geeft aan wat het onderwerp ‘doet’ of ‘is’.

Soms is het gezegde daarom hetzelfde als de persoonsvorm. Het bestaat dan uit slechts één woord. Kijk maar naar deze zin. 

Ben plukt bloemen 

‘Plukt’ is hier de persoonsvorm, maar ook het gezegde. Want het zegt wat het onderwerp (Ben) doet.

Alle werkwoorden horen erbij

Als er meer werkwoorden in de (hoofd)zin staan dan alleen de persoonsvorm, horen die allemaal bij het gezegde. Kijk maar naar deze voorbeeldzinnen. 

Ben heeft bloemen geplukt. 

Ben is in de tuin geweest. 

Het gezegde in de eerste zin is ‘heeft geplukt’. Want die woorden zeggen met elkaar wat het onderwerp doet. In de tweede zin is het gezegde ‘is geweest’. Want die woorden zeggen samen wat het onderwerp ís. 

Werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde

De werkwoorden in een gezegde noem je samen het werkwoordelijk gezegde. Maar soms is het gezegde daarmee nog niet compleet. 

Als de werkwoorden samen zeggen dat het onderwerp van de zin iets ís, dan is er sprake van een naamwoordelijk gezegde. Er staat in dat geval nog een woord in de zin dat bij het gezegde hoort. Geen werkwoord, maar een ander woord dat uitdrukt wát het onderwerp is. 

Kijk maar naar deze zin:

Anne is de hele dag boos geweest op Ben.   

‘Is geweest’ is hier het werkwoordelijk gezegde. Maar die werkwoorden drukken samen uit dat onderwerp Anne iets ís, namelijk boos. Daarom hoort ‘boos’ hier bij het gezegde. Dit woord is het naamwoordelijk deel van het gezegde

Is het onderwerp iets, of doet het iets?

Onthoud goed: van een naamwoordelijk gezegde is alleen sprake als de zin uitdrukt dat het onderwerp iets ís, en niet als het onderwerp iets doét. Kijk voor de zekerheid nog even naar de volgende voorbeelden.  

De zon is warm

Hier is sprake van een naamwoordelijk gezegde: ‘is warm’. De zin zegt namelijk dat het onderwerp, de zon, iets ís. 

De zon schijnt fel.

Hier is géén sprake van een naamwoordelijk gezegde. De zin zegt namelijk dat het onderwerp iets doét, namelijk schijnen. Er zit dus alleen een werkwoordelijk gezegde in: ‘schijnt’. 

Koppelwerkwoord? Dan is het een naamwoordelijk gezegde

Je herkent een naamwoordelijk gezegde ook aan een koppelwerkwoord. Dat zit er altijd in. 

Er zijn negen koppelwerkwoorden: zijn, worden, heten, blijven, schijnen, lijken, blijken, dunken en voorkomen. Als één van die werkwoorden in de zin zitten, is er dus sprake van een naamwoordelijk gezegde. 

Instinker

Misschien denk je nu, maar de dan heeft de zin ‘de zon schijnt fel’ toch wél een naamwoordelijk gezegde? Want het werkwoord ‘schijnen’ zit erin. 

Nee, dat klopt niet. In deze zin heeft het werkwoord schijnen in de betekenis van straling uitzenden. Schijnen is alleen een koppelwerkwoord als het de betekenis heeft van: ‘lijkt zo te zijn’. 

In onderstaande zin zit dus wél een naamwoordelijk gezegde:

Schrijfvis schijnt heel leuk te zijn. 

Zo, hiermee is alles over het gezegde wel zo’n beetje gezegd.

Lees ook:

• ’t Kofschip: met dit ezelsbruggetje maak je minder spelfouten
• Zo vind je de persoonsvorm in een zin
• Zo vind je het onderwerp in een zin
• Zoek je het lijdend voorwerp? Maak deze fout niet

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast