Vermijd deze drogreden in je teksten

Wist je dat de maan aan de binnenkant bestaat uit spareribs? Onderaan dit artikel lever ik het bewijs.  

Deze blog gaat over het argument van de onwetendheid, ook wel argumentum ad ignorantiam genoemd. Dat is een bekende drogreden die vaak wordt gebruikt in discussies, maar ook in serieuze teksten en bij storytelling. Bijvoorbeeld wanneer journalisten hun publiek ervan proberen te overtuigen dat iets groot nieuws is (en ja ik heb me er zelf ook wel eens schuldig aan gemaakt.) 

Maar eerst de actualiteit.  

Argument van de onwetendheid

De Telegraaf en de NOS meldden onlangs dat de incubatietijd van het coronavirus mogelijk geen twee weken is, maar vier weken. De schrijvers trokken deze conclusie op basis van één ziektegeval. 

Een 70-jarige man uit China zou op 24 januari zijn besmet door zijn zus toen hij bij haar op bezoek was in de regio Shennongjia. Zelf kreeg hij pas vier weken later de eerste verschijnselen van het coronavirus Covid-19. 

De kop boven beide verhalen had in eerste instantie deze strekking: Incubatietijd van het nieuwe coronavirus mogelijk veel langer is dan tot nu toe werd aangenomen. 

Die conclusie is misschien niet zo gek als je op zoek bent naar nieuws. En beide journalisten maakten natuurlijk een voorbehoud met woorden als ‘mogelijk’ en ‘misschien’. 

Drogreden uit onwetendheid

Maar het blijven twee schoolvoorbeelden van redeneren op basis van een drogreden. En het gaat het dan om een specifieke drogreden: een zogenoemd argument van onwetendheid. 

Bij deze veel voorkomende drogredenering zeg je eigenlijk: deze opvallende bewering is waar, want het tegendeel kan niet worden bewezen. Maar je houdt geen rekening met de mogelijkheid dat iets nog niet goed genoeg onderzocht is om er een conclusie over te trekken. 

De ‘ontdekker’ van het argument van de onwetendheid (of met een duur woord argumentum ad ignorantiam) was de Britse filosoof John Locke. In 1690 beschreef hij deze drogreden voor het eerst. Het viel hem op mensen zich er vaak weinig van aantrekken als ze in een discussie niet beschikken over genoeg informatie om te kunnen oordelen.

Ze trekken dan simpelweg een conclusie die voor de hand ligt. En zo lang die op basis van beschikbare informatie niet kan worden weerlegd, nemen ze die voor waar aan. Kortom: een argument van de onwetendheid.  

 Voorbeeld van argument van de onwetendheid

Het simpelste voorbeeld van een argument van de onwetendheid is: 

Ik heb Jan nog nooit een appel zien eten, dus Jan eet nooit een appel. 

Dit is een onzinnige redenering, want misschien zie ik Jan wel alleen in de kroeg, een plek waar mensen meestal geen appels eten. En er kunnen talloze andere redenen zijn waarom ik Jan nooit met een appel zie (misschien eet hij ze liever als hij alleen thuis is). 

De redenering in de nieuwsberichten over de incubatietijd van het corona-virus is vergelijkbaar. De schrijvers zeggen: deze man kreeg pas vier weken na contact met een besmette persoon het corona-virus, dus ligt het voor de hand dat de incubatietijd langer dan vier weken is. 

Daarbij houden ze geen rekening met wat ze niet weten. Heeft de 70-jarige man echt geen contact met andere besmette personen gehad? Is dat goed onderzocht? Kun je dat überhaupt zeker weten in China, waar tienduizenden besmettingsgevallen zijn vastgesteld. De onzekerheid (en dus onwetendheid) is zo groot dat je er eigenlijk geen zinnige conclusie over kunt trekken. 

Drogreden in e-mail

Een argument van de onwetendheid ligt vooral op de loer als je een anekdote, bevinding of nieuwtje gaat interpreteren tijdens het schrijven. Je trekt dan snel een conclusie op basis van veronderstellingen. Ik denk dat iedereen zich er wel eens schuldig aan heeft gemaakt.

Ooit kreeg ik bijvoorbeeld een mailtje van de directeur van een krant waar ik voor werkte. Hij schreef: 

De laatste tijd zie ik mensen op de redactie al voor vijf uur naar huis gaan. Ik vind het belangrijk dat de arbeidsmoraal goed is en dat we het goede voorbeeld aan elkaar geven Daarom ga ik hier wat scherper op letten. Vanaf nu mogen mensen pas om vijf uur weg.

Zelf wist ik heel goed waarom veel collega’s eerder naar huis gingen. De werkdruk was zo hoog dat bijna iedereen ‘s avonds nog aan artikelen moest werken. Die tijd probeerden veel redactieleden een beetje te compenseren. 

Kortom: de baas vermoedde dat mensen hun werk lieten versloffen. In zijn mail nam hij simpelweg aan dat die conclusie waar was, zonder dat hij enig onderzoek deed.   

Foutje in mijn artikel

Eerlijk is eerlijk, zelf heb ik me ook vaak genoeg schuldig gemaakt aan het argument van de onwetendheid. In berichten op nu.nl bijvoorbeeld, waar ik jarenlang het wetenschapsnieuws versloeg. Neem dit bericht over een studie waaruit blijkt dat Amerikaanse kinderen die opgroeiden in een omgeving met veel uitlaatgassen relatief slecht presteerden op school. Ik koos voor de kop: ‘Luchtkwaliteit beïnvloedt de schoolprestaties van kinderen’. 

Maar is dat wel zo? De lage schoolprestaties kunnen ook andere oorzaken hebben. Het is bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat in gebieden met veel uitlaatgassen meer laag opgeleide mensen wonen die hun kinderen minder stimuleren om te leren voor school. Kortom: ik hield geen rekening met wat ik niet wist. 

Hoe voorkom je het argument van de onwetendheid?

Hoe kun je nu voorkomen dat je met een argument van de onwetendheid aan de haal gaat? Simpel: blijf bij de feiten en stel jezelf kwetsbaar op. Vraag jezelf bijvoorbeeld af: is er iets dat ik niet weet of niet goed kan inschatten over dit onderwerp? Als je een verband wil leggen, benadruk dan dat het een veronderstelling is, en presenteer het niet als overduidelijke conclusie. 

De NOS rectificeerde het bericht over de incubatietijd over corona al snel door de kop te veranderen: Corona-patient werd mogelijk pas na vier weken ziek, dubbele van incubatietijd. In het bericht wordt de verwijzing naar de langere incubatietijd nu beperkt tot die ene 70-jarige man. 

En de schrijver vermeldt er meteen bij dat het niet waarschijnlijk is dat de incubatietijd bij alle patiënten zo lang is. Hij verwijst naar een tweet van het RIVM, dat benadrukt dat onderzoek onder tienduizenden patiënten uitwijst dat de incubatietijd wel degelijk twee weken is. 

Mijn kop bij het bericht op Nu.nl had ik ook bij de feiten moeten houden : Amerikaanse kinderen die opgroeien in luchtvervuiling presteren minder goed op school. Meer kon ik er niet over zeggen.  

En mijn baas had in zijn e-mail gewoon kunnen schrijven:

De laatste tijd zie ik mensen op de redactie al voor vijf uur naar huis gaan. Ik ben benieuwd wat daar de reden van is, laten we het hier over hebben tijdens de volgende vergadering. Voor mij is het heel belangrijk dat de arbeidsmoraal goed blijft.  

Spare-ribs

Kortom: wees eerlijk over de onzekerheden in je betoog. Daar wordt je verhaal uiteindelijk sterker van.  Als je mensen gaat overtuigen op basis van onzekerheden is het einde zoek, dan kun je vrijwel alles gaan beweren.

De Amerikaanse schrijver Bo Bennett geeft in zijn boek Logically Fallacious – met 300 voorbeelden van drogredenen misschien wel het beste voorbeeld van een argument van onzekerheid. 

“Hoewel allang is bewezen dat de maan niet is gemaakt van spareribs, hebben we nog niet bewezen dat de kern van de maan niet is gevuld met spareribs. De kern van de maan is dus mogelijk gevuld met spare-ribs.’ 

Het argumentum ad ignorantiam – 3 veel voorkomende vormen

Vals positief 
Conclusies trekken op basis van een uitzonderingsgeval en de rest buiten beschouwing laten. 

Mijn opa is 100 en hij rookte, dus roken kan echt niet zo veel kwaad. 

Absentie van bewijs 
Een conclusie met de suggestie van bewijs, zonder het dat het concreet wordt gemaakt.

Ik heb veel wetenschappelijke studies gelezen waaruit blijkt dat de wereld best eens plat kan zijn, in plaats van rond. 

Onwetendheid door ongeloof 
Een conclusie die alleen is gebaseerd op iemands eigen voorstellingsvermogen. 

Ik ken Bart als een eerlijke jongen. Ik kan me niet voorstellen dat hij die portemonnee heeft gestolen. Dat kan hij niet hebben gedaan. 

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast