In deze post lees je over een magische oefening waarmee je jezelf kunt aanzetten tot creatief schrijven. Maar je krijgt ook antwoord op vragen als: wat is creatief schrijven eigenlijk precies? En waar vind je de beste opleidingen tegen een betaalbare prijs?

Iedereen kan creatief schrijven, maar vaak houden we onszelf tegen. We denken dat we een bijzondere vorm van inspiratie nodig hebben en blijven daarop wachten. Zelf stelde ik het schrijven van mijn roman Savelsbos jarenlang uit.

Met dat wachten op inspiratie houden we onszelf voor de gek. Er is geen geen briljante ingeving nodig voor een origineel verhaal, gedicht, of boek. Dat legt de legendarische Amerikaanse schrijver Ray Bradbury haarfijn uit in Zen in the art of Writing.

‘Ik heb moeders horen vertellen over de lange eerste nacht met hun eerstgeborene, waarin ze bang waren dat zij en hun baby zouden sterven. Ik heb mijn eigen grootmoeder horen spreken over haar eerste schoolfeest toen ze zeventien jaar oud was. Op dat moment werd  hun ziel warm, en waren het poëten.’

‘We kunnen leren van alle mannen, vrouwen, en kinderen om ons heen. Als ze geraakt of beroerd worden en beginnen te vertellen over iets waarvoor ze liefde voelen of haat, vandaag, gisteren, of veel langer geleden.  Op een bepaald moment begint er dan iets in hen te branden, te vlammen, er ontstaat vuurwerk.’

Creatief schrijven

Kortom: creatief schrijven is vooral een kwestie van het onderwerp en het verhaal vinden dat jou in vuur en vlam zet. Dan komen de rake woorden en zinnen bijna vanzelf, dan vind je een eigen stijl, en begint je werk te leven. Zo was ik in de tijd dat ik Savelsbos schreef erg bezig met een vriendengroep die langzaam uit elkaar viel. De grote vraag in het boek was dan ook: tegen hoeveel ongeluk is vriendschap bestand?

Bij mij duurde het jaren voordat ik het juiste onderwerp vond. Dat kan echter veel sneller, binnen een uur. Ray Bradbury gebruikte altijd dezelfde schrijfoefening om zichzelf te inspireren, een soort woord-associatie-ritueel. Hij produceerde er in zijn leven meer dan 500 korte verhalen, romans en scenario’s mee, waaronder de tijdloze sciencefictionklassieker Fahrenfeit 451. Voor zijn oeuvre ontving hij in 2007 een speciale Pullitzer – onderscheiding.

Hieronder zet ik zijn oefening voor creatief schrijven nauwkeurig uiteen aan de hand van Bradbury’s beschrijvingen in interviews. Maar eerst: wat is creatief schrijven eigenlijk precies? Wat wordt bedoeld met de term en hoe pak je het aan?

Wat is creatief schrijven?

Bij creatief schrijven breng je als schrijver geen expliciete boodschap over zoals in een zakelijke tekst of een nieuwsbericht, in plaats daarvan draag je een gevoel over op de lezer.  Meestal gebeurt dat in de vorm van een verhaal, zoals een roman (Joe Speedboot van Tommy Wieringa laat je bijvoorbeeld voelen hoe het is als verwachtingen niet uitkomen). Maar ook een thriller kan een gevoel overbrengen – Het van Stephen King laat je voelen hoe je door verbondenheid en vriendschap angst kunt overwinnen).

(Zelf plannen om een boek te schrijven? Lees hier hoe je in 23 stappen debuteert)

Maar je kunt ook emoties overbrengen zonder een verhaal in de traditionele vorm te vertellen, bijvoorbeeld met een een songtekst, of een gedicht. Ook die vormen vallen onder creatief schrijven. Zo won Joost van den Vondel in 1620 een dichtwedstrijd met dit ultrakorte gedicht dat de lezer een gevoel van zelfvertrouwen en mededogen geeft. Zelf zou hij in een depressie hebben gezeten toen hij het schreef

U, nu!

Genres: van renpaard tot Jobs

Een groot misverstand over creatief schrijven is dat je altijd je fantasie moet gebruiken. Ook met een waar gebeurd verhaal kun je mensen in vervoering brengen. Zo schreef de Amerikaanse sportjournalist W.C. Heinz in 1949 een kort verhaal over de dood van een renpaard dat uitgroeide tot een literaire klassieker. En Walter Isaacson inspireerde miljoenen mensen met zijn boek over Steve Jobs, waarin hij de sfeer overbracht waarin Apple-baas zijn legendarische producten creëerde.

(Zelf een kort verhaal schrijven? Deze 9 tips van topauteurs bieden je houvast)

Samenvattend, onder creatief schrijven vallen deze genres:

• Korte verhalen
• Romans
• Thrillers/Crime
• Horror
• Biografieën
• Autobiografieën
• Toneelscripts
• Filmscripts en televisie
• Poëzie

Dé schrijfoefening

Terug naar de schrijfoefening van Bradbury. Hoe breng jezelf in de juiste modus om zelf ook een meeslepende roman, een inspirerende biografie, of een verrassend kort verhaal te schrijven.  Hoe vind je dat ene onderwerp, dat specifieke verhaal, of misschien wel dat bijzonder beeld, of woord dat jou zo raakt dat het je inspireert tot creatief schrijven. Of in de woorden van Ray Bradbury – hoe maak je je ziel warm?

De oefening die volgens de Amerikaan cruciaal was bij het schrijven van zijn omvangrijke oeuvre was een oefening waarbij hij woordenlijstjes maakte. Vlak voordat hij begon aan een nieuw kort verhaal of een roman, pakte Bradbury een notitieboekje en schreef hij de eerste woorden op die in hem opkwamen.

Als vroege twintiger leerde ik mezelf tot mijn grote opluchting dit woord-associatie-proces aan waarbij ik elke ochtend meteen nadat ik uit bed stapt, naar mijn bureau liep en een woord of een lijstje woorden noteerde dat in mijn hoofd zat. (…) Een uur of twee later was er dan tot mijn verbazing opeens een verhaal af. Dit was een prettige verrassing. Ik besloot al snel dat ik de rest van mijn leven op deze manier zou blijven werken.  – uit Zen in the art of Writing,

Hoe en waarom werkt deze oefening?

In een interview met The Paris Review (overgenomen door Brain Pickings) legt Bradbury in detail uit hoe hij de oefening met de woordenlijstjes uitvoert, en waarom de techniek zo goed werkt bij creatief schrijven. Hier volgen zijn instructies.

Er zitten drie dingen in je hoofd. Ten eerste is er alles dat je hebt meegemaakt vanaf de dag van je geboorte tot nu. Elke seconde, elk uur, elke dag. Dan is er de manier waarop je hebt gereageerd op die gebeurtenissen op het moment dat ze zich voltrokken – ongeacht of ze rampzalig of gelukzalig waren.

Dit zijn de twee dingen in je brein die je materiaal geven om te schrijven. Dan zijn er – onafhankelijk van je eigen levenservaring – je kunstervaringen, oftewel de dingen die je hebt opgepikt van andere schrijvers, dichters, filmmakers en componisten.

Dit alles is een geweldig strooisel in je brein dat je naar buiten moet brengen. Maar hoe doe je dat? Zelf maakte ik lijsten van woorden en vervolgens vroeg ik me af: wat betekent elk afzonderlijk woord? Je kunt op dit moment je eigen lijst verzinnen en die zou ongetwijfeld anders zijn dan die van mij.

De kunst is volgens Bradbury om je woorden zo willekeurig mogelijk te kiezen. Dat is lastig, omdat je brein gewend is om een stroom van woorden te genereren die iets met elkaar te maken hebben.

Om in de juiste modus te komen voor creatief schrijven is het juist belang dat je hersenen meer verrassende verbanden gaan leggen. Zo ontstaat volgens Bradbury inspiratie. Hij kwam zelf bijvoorbeeld tot de volgende lijst (zoals je ziet, houden sommige woorden wel enigszins verband tot elkaar) die uiteindelijk leidde tot de publicatie van de verhalenbundel R is for Rocket.

De weide. De speelgoedkist. Het monster. Tyrannosaurus rex. De kerkklok. De oude man. De oude vrouw. De telefoon. De stoep. De doodskist. De elektrische stoel. De magiër.

De woorden die je kiest, zeggen volgens Bradbury veel over het verhaal dat – soms nog zonder dat je het zelf beseft – in je hoofd zit. Om het verhaal op papier te krijgen, is het belangrijk om de woordenlijst nauwkeurig te analyseren.

Als je je eigen lijst af hebt, begin je associaties te maken met de woorden. Je vraagt je af: waarom heb ik dit woord net opgeschreven? Wat betekent het voor me? Waarom dit woord, en niet een ander woord? Doe dit en je bent op weg om een goede schrijver te worden. Je kunt namelijk niet voor anderen schrijven. (…) Je moet schrijven over de manier waarop jij tegen dingen aankijkt.

Zelf voerde Bradbury zijn oefening met woordenlijsten soms nog verder door. Hij maakte dan lijsten in verschillende  categorieën. Dat leidde tot de publicatie van zijn bekendste werk, Fahrenfeit 451, een sciencefiction roman over een wereld waarin alle boeken zijn verbrand.

Maak eens een lijst met tien woorden die je haat, en verwerk deze in korte verhalen of gedichten. Maak ook eens een lijst met tien woorden waarvoor je liefde voelt en geniet daar gewoon van. Toen ik Fahrenheit 451 schreef, kwam het woord ‘bibliotheken’ voor in de lijst met mijn favoriete woorden, ‘boekverbrandingen’ stond in de lijst met woorden die ik haatte, en zo ontstond het verhaal.

Navolging in Nederland

Het ritueel van Bradbury heeft veel navolging gekregen. Ook Simon Vestdijk verzamelde voordat hij aan een roman begon vaak woorden die de juiste sfeer opriepen, zo is te lezen in het Grote Schrijf-Doe-Boek van Louis Stiller.

Voordat hij zijn roman Rumeiland schreef, maakte Vestdijk bijvoorbeeld de volgende woordenlijst. ‘Banding, ondiepte, vaargeul, landtong, baai, kokospalmen, magrove.’ De schrijver noemde het maken van deze lijstjes ‘omgekeerd dromen’. In zijn boek Essays in duodecimo legt hij dit uit:

De kunstenaar ondergaat niet de droom, maar schept hem. In plaats van stroomafwaarts met de droom te leven zoals de dromende doorsneemens doet, zoekt hij het brongebied op, waaruit droom en kunst beide gespijzigd worden.

Lees hier nog 7 schrijfoefeningen die je kunnen helpen bij het schrijven van een roman.

Kun je creatief schrijven leren in de schoolbanken?

In de afgelopen decennia zijn de studies Creatief schrijven als paddestoelen uit de grond geschoten. Veel mensen associëren de term creatief schrijven zelfs met opleidingen en cursussen. De oudste universitaire opleiding creatief schrijven binnen Europa wordt sinds 1970 gedoceerd aan de Universiteit van East Anglia. Tot de afgestudeerden behoren onder meer Nobelprijswinnaar Kazuo Ishiguro en Ian McEwan.

In de Verenigde Staten is de traditie van creatief schrijven al veel ouder. De meest prestigieuze opleiding is de Iowa Writers’ Workshop (een opleiding aan de universiteit van Iowa) die al sinds 1936 bestaat. Beroemde afgestudeerden zijn Philip Roth en Michael Cunningham. Elk jaar solliciteren er 20.000 studenten op een plek aan de opleiding.

In Nederland is er slechts één opleiding Creative Writing, aan de Hogeschool van Arnhem, Artez. Verder kun je als student aan de Universiteit Leiden kiezen voor een keuzevak Creative Writing.

Er bestaat echter veel discussie over de vraag in hoeverre je creatief schrijven kunt leren in klaslokalen en door het leren van theorie en het bestuderen van andere schrijvers (in dit artikel maakt een docent zijn eigen opleiding met de grond gelijk en deze student is het met hem eens). Ook de hoge prijs wordt vaak bekritiseerd (vaak betaal je meer dan 10.000 euro collegegeld).

Goedkopere optie

Een goedkopere optie is het volgen van een Creative Writing Summer School. Bij deze programma’s krijg je in de zomerweken een paar weken les in creatief schrijven aan een gerenommeerde universiteit. Je betaalt een relatief laag bedrag en krijgt toch een inkijkje in de opleiding: lessen van goede docenten, in een inspirerende omgeving.

Zelf volgde ik bijvoorbeeld met veel plezier deze Summer School van vier weken aan de Universiteit van Edinburgh. Ook dit programma aan de Universiteit van Tallinn (zeer goedkoop) is een aanrader.

Maar onthoud: Bradbury en Vestijk volgden nooit een opleiding tot schrijver. De beste instructies voor die geweldige roman of dat briljante korte verhaal zitten misschien wel in je eigen hoofd – opgesloten in woorden die je ogenschijnlijk willekeurig opschrijft.

Kijk ook dit filmpje over de grootste fout die ik maakte als beginnend schrijver.

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Lees ook:

• Dit zijn de 22 beste boeken over schrijven
• Korte verhalen schrijven? Deze 9 tips van topauteurs bieden je houvast
• deze 7 stappen kun je vandaag nog zetten als je een boek wilt schrijven
• Dit zijn de 7 eigenschappen van pakkende eerste zinnen
• Stappenplan boek schrijven – hoe ik debuteerde met een thriller en mijn tweede boek nooit afkreeg
• Hoeveel woorden heeft een boek?
• Roman schrijven? Deze prijswinnende auteur helpt je over het dode punt met negen schrijfoefeningen