Boek redigeren? Schrap deze drie soorten scènes uit je manuscript

Wil een boek redigeren? Lees dan dit blogje. Maar houd je vast: eerst deel ik een tenenkrommend stukje proza van mezelf. Toen ik als 18-jarige student de eerste pogingen deed om een spannend boek te schrijven, componeerde ik vaak scènes die ik nu onmiddellijk zou schrappen of herschrijven.

Neem het fragment hieronder. Als je het leest, krijg je zelf waarschijnlijk al een idee van wat er misgaat.

Detective Jan Miedema stond ‘s ochtends zenuwachtig op. Onder douche balde hij zijn vuisten, en sloeg hij tegen de kraan die hij als fervent doe-het-zelver zelf had geïnstalleerd. Zijn knokkels sloegen blauw uit. ‘Dit is de dag, vandaag krijg je je verdiende loon”, riep hij.

Nadat hij zich had afgedroogd en drie boterhammen met vlokken had weggewerkt, liep hij door zijn tuin naar de parkeerplaats waar zijn oude Volvo stond.

Hij reed vol gas vanuit zijn woonplaats Delft naar Den Haag, en vloekte toen hij in een file belandde. Met hand sloeg hij op het stuur. “Elke minuut dat jij nog langer vrij rondloopt, is er één teveel.”

Toen de file was opgelost, overtrad hij alle snelheidsregels in de Haagse binnenstad. Met gierende banden stopte hij in de Prinsengracht, waar al een arrestatieteam klaar stond. Even later werd de deur van het huis van butler Frank Damen geforceerd. Miedema rende naar binnen, de trap op, en trof de butler aan op het toilet, met zijn broek op zijn enkels. Hij richtte zijn pistool op Damen. “Ik arresteer je voor de moord op Julliette Paas.”

De kans is groot dat je wat ongeduldig werd tijdens het lezen van bovenstaande passage. Misschien heb je zinnen of zelfs alinea’s overgeslagen. Terecht.

Boek redigeren – schrap deze 3 soorten scènes

Het tijdloze advies ‘schrijven is schrappen’ geldt ook als je het manuscript van je boek gaat redigeren. Je wilt je lezer meevoeren, niet vervelen. Een goed manuscript bevat alleen scenes die direct of indirect invloed hebben op de loop van je verhaal. Alle andere passages kun je beter schrappen, of herschrijven.

Vooral beginnende schrijvers hebben de neiging om zich te verliezen in overbodige scènes. Daarmee haal je de vaart uit je verhaal en verveel je de lezer.

Maar hoe herken je overbodige passages in je manuscript, of – nog beter – al tijdens het schrijven? In deze post lees je de drie kenmerken van scènes die je beter kunt schrappen. En je krijgt tips om ze te herschrijven.

(Ga je een boek redigeren, en wil je meer tips, schaf dan ook het boek Schrijven is schrappen van Hans Hogenkamp aan. Deze schrijfgids was een belangrijke inspiratie voor deze post.)

Boek redigeren tip 1 – Schrap scenes met ‘reistijd’

De kans is groot dat je personages heel wat kilometers afleggen in je manuscript. Ze lopen, fietsen, of rijden van huis naar hun werk, of de plek van een moord, of het café waar ze hun grote liefde ontmoeten.

Schrap deze passages uit je verhaal. Begin een scene pas het moment dat je personages zijn aangekomen op de plek van de actie. Je lezers kunnen zelf ook wel invullen hoe ze daar zijn gekomen.

Neem mijn fragment over detective Jan Miedema. Je zit niet te wachten op de informatie dat Miedema naar zijn parkeerplaats is gelopen, en nog even in de file heeft gestaan. Als lezer wil je weten hoe het afloopt met de arrestatie. Ik had kunnen beginnen op het moment dat Miedema met gierende banden aankomt bij de woning van de verdachte.

Natuurlijk zijn er uitzonderingen waarbij je verplaatsingen van je personages wél beschrijft. Als Jan Miedema in de file staat en opeens aan de andere kant van de weg een auto ziet langskomen met daarin de verdachte – ja, dan wil je dat weten als lezer. Dan is het namelijk de aanzet tot een spannende achtervolging.

Maar ook in zo’n geval moet je snel tot de kern komen en niet te veel woorden vuil maken aan de ‘reistijd’. Kom zo snel mogelijk met actie en spanning.

J.M. Coetzee doet dat weergaloos in zijn met de Nobelprijs voor de literatuur bekroonde roman In Ongenade. De hoofdpersoon (een hoogleraar) komt tijdens een bezoek aan de stad een prostituee tegen, die hij vaak bezoekt. Al bij de eerste zin over dit reisje, weet je dat het geen slaapverwekkend uitje wordt.

Dan, op een zaterdagochtend, verandert alles. Hij moet in de stad zijn; hij loopt in St. George’s Street als zijn oog op een slanke gestalte voor hem in de menigte valt. Het is onmiskenbaar Soraya, geflankeerd door twee kinderen, twee jongens. (…) Hij aarzelt maar volgt dan op afstand.

Boek redigeren tip 2 – Schrap ‘alledaagse’ scènes

Je hoofdpersonages zijn net mensen: ze hangen hun jas op als ze thuiskomen, drinken een kopje thee, en poetsen hun tanden voordat ze naar bed gaan. Maar laten we eerlijk zijn, dat zal je lezers een zorg zijn. Zij lezen je boek voor spanning, romantiek en actie.

Vermijd dus scenes waarin je personages alledaagse handelingen uitvoeren, tenzij het gaat om gewoontes die een grote invloed hebben op de loop van je roman.

Wat maakt het uit dat Jan Miedema drie boterhammen eet voordat hij overgaat tot de arrestatie van de butler? En wie kan het wat schelen dat hij eerst een douche nam voordat hij vertrok? Beide gewoontes voegen niets toe aan het verhaal.

De uitzondering op de regel…

Natuurlijk zijn er ook nu uitzonderingen. Als jouw hoofdpersonage elke avond zijn partner uitfoetert omdat de afwasmachine niet goed is ingeruimd, zegt dat iets over zijn karakter. Je lezer begrijpt het door zo’n scene beter als diezelfde hoofdpersoon later door lint gaat en een moord pleegt.

Kortom: dagelijkse handelingen in romans zijn eigenlijk alleen interessant als ze in ieder geval lichtelijk ongewoon zijn. Neem de opening van de eerder genoemde roman In Ongenade van J.M. Coetzee:

Voor een man van zijn leeftijd, tweeënvijftig, gescheiden, heeft hij het probleem van de seks naar zijn idee heel aardig opgelost. Iedere donderdagmiddag rijdt hij naar Green Point. Stipt om twee uur drukt hij op de bel bij de ingang van Windsor Mansions, zegt zijn naam en gaat naar binnen. In de deur van nummer 112 staat Soraya op hem te wachten. Hij loopt meteen door naar de slaapkamer, die aangenaam ruikt en zacht verlicht is, en kleedt zich uit.

Boek redigeren tip 3 – Schrap karakterbeschrijvingen

Je kent je hoofdpersonage door en door. Misschien heb je zelfs een complete levensloop bij elkaar gefantaseerd met opleiding, hobby’s en favoriete sporten. Je weet bij wijze van spreken dat hij of zij in zijn vrije tijd graag trompet speelt.

Toch is het niet slim om aparte scenes aan te wijden aan karakterbeschrijvingen. Deze passages komen al snel geforceerd en te ‘vertellerig’ over. De scene over Jan Miedema was bijvoorbeeld nog slaapverwekkender uitgepakt als ik op de volgende manier was begonnen:

Miedema was een rechercheur van de oude stempel. Hij hield niet van autoriteit, het liefst werkte hij alleen. Hij was ook nogal opvliegend. Echt ontspannen kon hij alleen als hij ‘s avonds een potje patience speelde op de computer.

Onthul karakters in de actie

Het beste kun je de karaktereigenschappen van de hoofdrolspelers terloops onthullen, dus terwijl ze hun grote liefde ontmoeten, een moordenaar achtervolgen, of een vechtpartij aangaan. Je lezer leert je personages dan op een natuurlijke manier kennen – namelijk door hun acties en uitspraken te interpreteren.

De scene waarin Miedema met zijn knokkels tegen de douchekraan slaat, is wat dat betreft beter. Je trekt hier als lezer meer je eigen conclusie: wat een opvliegende man!
Je kunt je wel afvragen waarom je als lezer ook te weten moet komen dat Miedema een doe-het-zelver is. Die karaktertrek is totaal niet relevant voor het verdere verloop het verhaal.

Kortom: onthul het karakter van je personage in de actie, maar alleen die persoonlijkheidstrekken die later in het verhaal een rol zullen spelen.

Boek redigeren? Voorbeeld van een topschrijver

Ook hier kun je een voorbeeld nemen aan J.M Coetzee. In zijn roman In Ongenade kom je terloops achter een persoonlijkheidstrek die zijn hoofdpersoon in het nauw brengt tijdens een affaire met één van zijn studentes.

Ze richt zich op en en probeert te praten, maar haar neus zit verstopt. Hij zoekt een tissue voor haar. ‘Kan ik hier een tijdje blijven?’, vraagt ze. ‘Hier blijven’, herhaalt hij voorzichtig. Ze huilt niet meer, maar er trekken nog lange schokken van verdriet door haar heen. ‘Is dat wel een goed idee?’
Of het een goed idee is, zegt ze niet. In plaats daarvan drukt ze zich dichter tegen hem aan met haar gezicht warm tegen zijn buik. Het laken schuift opzij: ze draagt alleen een hemd en een slipje.
(…)
Hij strekt zich naar haar op het bed uit. Het laatste waaraan hij behoefte heeft, is dat Melanie Isaacs bij hem intrekt. Maar toch is die gedachte op dit ogenblik bedwelmend. Dan is ze elke nacht hier, kan hij elke nacht zoals nu naar haar in bed glijden, in haar glijden.

Tot zover mijn tips. Ga je een boek redigeren? Dan kun je volgens mij bijna niet zonder het boek Schrijven is schrappen van Hans Hogenkamp. Het heeft mij enorm geholpen bij het herschrijven van de eerste versie van mijn roman Savelsbos.

Schrijf je net als 10.000 anderen in voor mijn wekelijkse schrijftip. De ‘gouden’ tip ontvang je meteen! Klik op de mail.

Boek schrijven?

Abonneer je op mijn speciale nieuwsbrief voor schrijvers van boeken. Elke week inspiratie en tips.

Wie is Schrijfvis eigenlijk? En wat kun je hier doen?

Klik op de button en neem een kijkje bij de cursussen: je kunt meteen beginnen!

Welke schrijfcursus op Schrijfvis past bij jou? Vergelijk de cursussen

Luister de Schrijfvis-podcast

Verrassende interviews met inspirerende schrijvers, copywriters, journalisten zoals Mensje van Keulen, Govert Schilling, Aartjan van Erkel, Jozua Douglas en de bekendste literair agent van Nederland.

Luister de podcast

Boek redigeren? – schrap deze 3 soorten scènes uit je manuscript